«Дарман салдыргъанла аурусала да, терк къайтышадыла»

Бу къыш кёплени къыйнады, ауругъанла сау болалмай, бир больничныйден экинчисине кёчюп тургъандыла. Аланы  бир къаууму кеслерин бакъгъандыла, врачлагъа да бармай. Шёндюгю жашауда ол проблемаланы юсюнден врач Къойчуланы Шамил бла ушакъ бардыргъанбыз.

- Бу къыш бек кёпле къыйын ауругъандыла дейдиле.

- Къышда аурумаз ючюн, жайда солургъа керекди. Адам ишлеген, солугъан жорукъланы буза эсе, ол, сёзсюз, саулукъгъа заран тюшюреди. Хар ишлеген адам солуугъа аслам эс бурургъа борчлуду. Сёз ючюн, къан басымлары бийик болгъанла кече жукъламасала, солумасала, халлери осалгъа тюрленирикди.

- Ишден сора ингирде солумагъандан сора да, отпускну кезиуюнде окъуна кёпле кеслерине жумуш табадыла. Ол да тюз болмаз?

- Тохтамагъанлай ишлеген тёре осалды. Жылгъа бир кере хар адам да тынгылы солургъа керекди, ызы бла ишлерге къарыу алырча. Жарсыугъа, бизни республикада халкъны асламысы отпускларындан бир кюнню окъуна бош турмайды. Жаш адамла бу жаны бла мажалыракъдыла. Тохтаусуз ишлеген адам къарт-къарыусуз да теркирек болады, саулугъун да тас этеди.

-  Элде жашагъанланы саулукълары игирек болур десек да?

- Кёп къыраллада бардырылгъан тинтиуле кёргюзтгеннге кёре адам жашагъан жеринде ёсген битимлени ашаса, игиди. Бизни ата-бабаларыбыз кеслерини мирзеулери бла кечиннгендиле, аны ючюн а Кавказны аты кёп жашагъан адамлары бла айтылгъанды. Эллерибизде консервантладан толу хазыр ашланы алмайдыла – кеслерини жаулары, бишлакълары, сютлери. Тау элледе малчылыкъ болгъан къадарда, саулукълу адамла боллукъдула.

- Бусагъатда инсультла, инфарктла кёп тюбейдиле. Алай кёбюсюнде саусузну жууукълары не зат болгъанын билмей, мычымай жетген медицина болушлукъну чакъырмай, къыйматлы такъыйкъаланы оздурадыла. Аны хатасындан багъылыудан сора саппа-сау боллукъ адамла сакъатла боладыла. Инсульт бла инфарктны ышанларын айтсагъыз эди?

- Инсультну биринчи шартлары: адамны бети тепмей башлайды, къоллары-аякълары тохтаргъа боладыла, сёзюн ангылаталмайды. Бу шартланы эслегенлей, жууукълары, мычымай жетген медицина болушлукъну чакъырыргъа керекдиле. Не къадар терк тюшсе саусуз больницагъа, ол къадар игиди. Биз аны юсюнден лекцияла, ушакъла бардырабыз.

Инфарктны ышанлары: адамны кёкюреги кюйюп баргъанча болады эм ачытады. Аны бла бирге къан басымы тюшеди. Бу ышанланы эслегенлей да, терк, врачны чакъырыргъа тийишлиди. Инсульт, инфаркт болгъанла алгъа больницада багъыладыла, ызы бла реабилитация арада кюч-къарыу аладыла.

- Шёндю адамла ауругъанлай, Интернетде тапхан информацияларына кёре кеси кеслерин багъып башлайдыла.

- Жарсыугъа, бир-бир ауруула адамлагъа былай бир бош зат кёрюнедиле. Алай аурууну къыйыны, тынчы болмайды, аланы барысына да врач къараргъа тийишлиди. Бек алгъа анализле бериледиле, андан сора болум ачыкъланады. ОРЗ болса окъуна, кесине базынып багъылыу терс ишди. Хар жылдан аллайла больницалагъа, поликлиникалагъа къыйын халда тюшгенлей турадыла. Аланы араларында ишлеген адамла кёпдюле. Аягъы юслерине болгъанлай, аурууну хорларгъа кюрешип, ишге жюрюйдюле, бир-бирде ОРЗ-ны пневмониягъа ётдюрюп да къоядыла.

Къышда къыйын ауругъанла болмаз ючюн, хроника ауруулары болгъанлагъа, къарыусузлагъа, абаданлагъа, ишлеген адамлагъа профилактика прививкала этиледиле. Дарман  салдыргъанла артыкъ аурумайдыла, аурусала да, терк сау боладыла. Шёндюгю прививкаланы хайыры экинчи жыл окъуна билинеди.

Бусагъатда кюн да созула башлагъанды, иммунитетни кюн, таза хауа, жайда уа тенгиз кючлендирликдиле. Жаланда витаминле, прививкала бла чекленмей, табийгъат берген кюч-къарыуну да  алыргъа керекди.