Аны сюймеклиги ёмюрлюк эди

Жыйырманчы ёмюрню биринчи жарымында Думалада Жабелланы Жумарукъ деп ариулугъу, этими да болгъан тиширыу жашагъанды. Аны юсюнден кёп таурухла жюрюйдюле.

Кёп жаш тилегенди чегемли къызны. Алай ол бирине да бармагъанды. Хапарда аны юсюнден да айтылады. Тилеген жашладан бири жазгъан жыр да басмаланады. Ол Кязимники болур деген оюм да айтылады.

Бу тиширыуну юсюнден мен да анамдан эшите тургъанма, ол кеси басханчы эди. Байдаланы Ибрагимни къызы, анасы уа – Гюлюйланы Уркъуят. Ариу Жумарукъ деучю эдиле ол къызгъа. Аны сюйген жашы да басханчы болгъанды – Уркъуят бла эки къарындашдан туугъан Гюлюйланы Хызыр.

Алгъын заманлада экиге айланнган эгечле, къарындашла бир бирлерин бек жюрютгендиле эм жашырын сёзлерин айтхандыла. Тойгъа неда бир башха жерге къызла, таматала айтханнга кёре, ёз къарындашларындан эсе экиге айланнган бла барыргъа сюйгендиле.

Бир жол чегемли, басханчы къызла да тигиуде эришгендиле. Ким биледи, ол Басхан жанындамы болду, огъесе Чегемдеми. Аны тюзюн айтхан къыйынды. Бек усталагъа Уркъуят бла Жумарукъ саналадыла. Адамны ёлчемин ала турмай, былай бир къарап, анга кёре экиси да чепкен тикгендиле. Ызы бла Уркъуят терини ийлеп, андан бёрк этип, барын да озалгъанды. Бир жол а къарачайлы къызла бла басханчыла эришедиле да, анда уа къылдан тюйме тюйюп, Уркъуят алчы болады. Алайды да, бу эки къыз да тигиу жаны бла иги устала эдиле.

Ол эришиуде Гюлюй улу Жумарукъ бла танышады. Бирде сюймеклик бир къарамдан жаратылып да къалады. Былада да алай болду. Къыз да, жаш да жюреклеринде жангы от тиргизилгенин ангыладыла. Уллу сюймеклик тууду арада. Жаш, ишни кёпге соза турмай, келечиле жибереди.

Къыз ыразылыгъын билдиреди да, былагъа некях этедиле. Некяхны айгъа, он жылгъа, андан кёпге да этип болгъандыла. Туугъанлай окъуна сабийлеге некях этилип къалгъанын да эшите турабыз. Былагъа да жылгъа этилген эди.

Бир жол Чегем ауузунда Думала элде къызла, кюн тууушда олтуруп, эшиулерин бардыра боладыла. Бирлери сюйген жашыны лакъырда сёзлерин айтып, къалгъанла да анга кюле. Алай ариулукъ, жашлыкъ кюлдюрген тауушла кёпге бармадыла.

Думалагъа келген жолда бир атлы кёрюндю. Суудан ётюп, элге жетгенлей, тохтап, бираз тёгерекге-башха къарады. Къызланы эслеген болур эди, сора атын ала таба бурду.

Жумарукъ, аны кёргенлей: «Бу атлы манга келеди… Кеси да ачы хапар бла!» – деди. Аны эшитген къызла шумсуз болдула. Бирлери къызгъа, экинчилери да келе тургъан атлыгъа аралып къалдыла. Ол а, тюзюнлей келе-келди да, къызланы алларында тохтап, атдан тюшюп, Жумарукъну аллына барып: «Баям, ариу Жумарукъ сенсе. Ахшы тенгим бла санга башха тюрлю келир акъыл бар эди. Алай муратла толмадыла. Татлы тенгим Гюлюй улу ажымлы жоюлгъанды. Санга быллай хапар айтмаз ючюн, бауурум бла жер къыйырына сюркелирге хазыр эдим. Алай басханчы къартла къоймай жибергендиле. Мындан арысында башынга эркинсе», – деп, бурулуп ызына кетди.

Гюлюй улу къарыулу жаш болгъанды. Кеси да уста къаячы эди. Бир жол Огъары Басханнга оруслу жолоучула келедиле, таулагъа, къаялагъа ёрлеп, жер кёре айланнганла. Орусбий улу уа Хызыргъа алагъа жол башчы бол деп тилейди. Бу анга угъай деялмады. Тауладан бирине чыгъып бара тургъанлай, къар юзюлюп, барысы да анда ёледиле. Юч кюнден а некях болжалы тауусулуп, Жумарукъну Басхан ауузуна келтирлик эдиле.

Жумарукъ сюйгенини юйюне къайгъы сёз бла да барды. Уркъуятны ёшюнюне башын салып, кёп жиляу, сыйыт да этди. Сюйгенин унутуп, ёмюрде эрге чыкъмазгъа да айтды.

Ариу Жумарукъну хапары уа тау элледе кёпден-кёп айтылады. Жашла къыз тилей хурметли акъсакъалланы жибередиле. Сёз уста тиширыула жашыртын къызгъа келечилик айтадыла. Алай Жумарукъ башхагъа барыргъа акъыл окъуна этмеди. Ол жашау зауукълукъдан эсе, толмагъан сюймеклигине кертичилей къалды.

Жюз жылдан артыкъ жашап ёлген эди Жумарукъ Булунгуда. Бир адамгъа да сюйгенини юсюнден сёз айтмагъанды.  Кёчгюнчюлюкде эгечинден туугъанла эрге бармагъан тиширыугъа гюнях болгъаны Къуранда жазылады, Аллахны аллына не айтып барлыкъса, дейдиле. Ол а: «Сюйгениме бермединг, деп айтырма», – деген эди. Ма алай сакълай эди ол сюймеклигини тазалыгъын.

Османланы Хыйса.
Поделиться: