Жашау а жомакъдан узакъды

Бир жол редакциягъа бир тиширыу келеди, анга  отуз беш жыл бола эди, аладан жетисин ол анасын излеп тургъанды. Жыйырма сегиз жылына дери  ол атасына-анасына аны ёсдюрген адамланырына санап  сунуп жашагъанды. Ала ёлгенден сора юйде бир жол бош затдан сёз чыкъгъанды. Ол кезиуде эки къарындашындан бири: «Сен ауузунгу жабып тур! Билирге сюе эсенг, эгечибиз угъай да, жууугъубуз окъуна тюйюлсе сен бизни! Тыш адам. Бош адам! Сени бир къамамагъан атып кетгенди да, бизни анабыз а ол заманда больницада болгъаны себепли, сени юсюнгден эшитип, эрип, юйге алып келгенди. Атабызгъа бла анабызгъа сен ариу кёрюннгенликге, бизге эгеч тюйюлсе.  Жаннетли болсунла, энди ала керти дунияларына кетдиле. Сен а энди бизни журтларыбызгъа, юйлерибизге кирлик тюйюлсе. Киммилди!..»-дегенди.

 Ол  кюн оюлгъанды бу тиширыуну дуниясы. Аны атына Фарида дейик. Атылгъан,  киммилди сабий болгъанын билген кюнде ол асыры жюрексинип жилягъанындан, кеси кесин жапсарып, тохтаялмагъанды. Больницагъа  мычымай жетген медицина болушлукъну машинасында элтгендиле, анда уколла этилгенден сора жукълаялгъанды.  Андан бери хар алты айдан бир кере больницада саулугъуна  бакъдырады.

«Мени ёсдюргенлени эки жашларындан сора сабийлери болмагъанды,-дейди Фарида, - ала уа къыз  болурун да сюе эдиле. Мен къыйналмай ёсгенме, аны къой да, жашладан эсе манга  кёбюрек эс бурулгъанды, бек къубулта эдиле мени. Дагъыда мен ангылаялмагъан бир зат барды бу ишде: атамы бетин манга къаплагъанча, алай ушайма  анга. Анамы саулугъу осал болуп, къыз табалмазлыгъы белгили болгъандан сора, атам аны бла оноулашып, тышында суррогат  анамы тапхан болур эди?»

Жукъусуз кечеле

Къалай-алай болса да, бу ишде шарт бир затны айтыргъа боллукъду: Фаридагъа отуз беш жыл болады, аны тогъуз ай къарынында жюрютген тиширыуну ол бир кере да кёрмегенди. «Анамыды ол манга? Хау, анады! Тогъуз айны аны жюрегини  тюбюнде ёсгенме мен,-дейди ол. - Не зат излейме андан? Бир зат да угъай. Тапсам, аллында тобукъланып, аякъларын уппа этер эдим. Ауруй эсе - багъарма. Юйю жокъ эсе, юйюме келтирирме. Орамлада ач-жаланнгач болуп айлана эсе, жылытырма, кёкюрегиме къысарма».

Фарида тынгылы иши, юйю-журту  болгъан тиширыуду. Къайын анасы, баш иеси, эки къызчыгъы – адамгъа  байлыкъ! Не мюлк, не адам жарлылыкъдан къыйналмайды. Болсада жилямагъан кюню, кечеси жокъду – анасын кёрюрге, ким болгъанын билирге сюеди. Ачыкъ айтханда, мен бу тиширыу бла тюбешгенимден сора, анга толусунлай ийнаннган эдим. Ол анасын табалса, ичгичи, наркоман болса да, атмаз, къарар, деп, эсиме келген эди. Алай ол заманда окъуна Нальчик шахарны администрациясыны ЗАГС бёлюмюнде ишлегенле: «Бизге да келгенди бу тиширыу архивибизде къагъытлагъа къараргъа излеп. Алай ол документлени биз хар излегеннге кёргюзтюрге эркинлигибиз жокъду. Ол анасын тапса окъуна, ол ким болургъа боллукъду? Ичгичи неда наркоман. Ийнанамысыз, аллай бузулгъан адамны къызы сюер деп? Биз ийнанмайбыз», - деген эдиле.

Ким болушур?

Мен бу тиширыугъа болушур ючюн, республикалы газетледе аны юсюнден къыстау статьяла жазама. Алада  баш магъананы тутхан кесеги бу эди:«Ким биледи, газет окъуучуланы арасында манга айтыр заты болгъан, болушаллыкъ адам чыгъып къалса уа… Мен Головко орамда биринчи номерли шахар больницаны роддомунда 9  майда 1976 жылда туугъанма.

Ары сюдден запрос бла  баргъанма да, ол кюн анда жети тиширыу сабий тапханларын билгенме. Аланы жашагъан жерлерин бергендиле  манга. Аладан  тёртюсюн тапханма, ала: «Биз билип, сабийин роддомда бир адам да къоймагъанды»,-дегендиле. Ётюрюк айтхан сунама… Ючеуленни уа адреслерине кёре табалмагъанма. Аладан бирими болур мени анам?»

Газет атасын – анасын белгили этеди

Не сейир, бу тиширыуну юсюнден газетде материал чыкъгъандын сора, редакциягъа сёлешедиле. «Мен 9  майда  1976 жылда туугъанма. Анам айтып туруучу эди, аны бла  бир палатада жаш тиширыу кече-кюн да жилягъанын. Ёге анасы киммилди сабийи бла юйге къоярыкъ тюйюл эди. Аны алдап къойгъан жашны атын да билеме», - дейди. Мен анга: «Айтыгъыз ол адамны атын. Тапсынла къыз бла ана бир-бирлерин!»- деп тилейме. Айтады! Ол кюнледе окъуна  Къашхатауда жашагъан эр киши жаш заманында тиширыуну анасын таныгъанын женгдиреди… Алай ол сабий тапханлыкъгъа, аны бла юйюр къураргъа  кёлленалмагъан эди. Газетни хайырындан ата бла къыз  танышадыла. Аны къой, тукъум окъуна жыйылып, къурманлыкъ этедиле, бирге олтурадыла, къууанадыла.

 Алай анасын а табалмай эди тиширыу. Башха шахарлада окъуна бара эди излеу. Кюнлени бир кюнюнде табылады ол ана: ичгичилени, юйсюзлени санында. Не сейир, жылла бла анасын излеген тиширыу ичгичи анасын  бир кёргенлей, экинчи кёрюрге сюймеди. Сёзсюз, ичгичи аталарына-аналарына къарагъанла жер башында кёпдюле. Бу къыз аллайладан болмады. Жашау кёргюзтдю: аны сёзлери жаланда сёзле болуп чыкъдыла.

Бир къызын сюйюп, башхасын а кёралмай…

Нальчик шахарда,  Фаридача, бир тиширыу анасын излеп тапханды.  Аны кесине къыз этип бир юйюрю болмагъан жангыз кеси жашагъан сакъат къатын алгъанды. Окъутханды къызны   (аны атына Ирина дейик). Инвалид тиширыу  ёлгенден сора, Иринагъа  эки отоулу фатар къалгъанды. Иши бар, юйю бар – не керекди андан сора? Алай Ирина да, Фаридача, анасын излеп башлагъанды. Табалгъанды. Ол башха къызы бла уллу юйюнде жашай эди. Иринагъа ала артыкъ бек къууанмагъан эдиле, болсада  юйлерине къойгъандыла.

Иринадан  иш хакъын  алгъанлай, анасы кичи студентка  къызы бла Горячеводскде базаргъа кете эдиле. Анга сумка толу кийим  алыннганда, анга уа бир зат да жокъ. Бир жол къыз тенглери анга: «Берме энди  алагъа иш хакъынгы. Фатарымда ремонт этерге ахча жыяма де да къой. Кертиси бла да, эшиклеринги, терезелеринги бир алышсанг а. Диванынг да бек эски болгъанды»,- дедиле. Иринадан капек тюшмезлигин билгенлей, анасы эм аны сюйген къызчыгъы къаралдыла. Сора бир кюн ана: «Фатарынгы сат да, ахчаны къолума бер: мен аны сакъларма. Сен мында жашай эсенг, неге керекди санга фатар?»-деди. Ишде тенглерине халны  айтханында, ала: «Фатарынга  къайт, харип. Ала сени сомларынгы ашап, орамгъа къыстарыкъдыла»,- дедиле.

Ирина кесини фатарына кёчдю. Сом тюшмезлигин ангылагъанлай, анасы, эгечи да аны бла байламлыкъны юздюле.

Нек болду былай? Биз бу сорууну санаторий школну психологу Муртазланы Фаризатха бергенбиз. Аны оюмуна кёре, ана  сабийин атып, артда жыйырма-отуз жылдан кёрсе аны, не сейир, кёбюсюнде баласына жюреги жабышмайды. Аналыкъ  - ол кюнден-кюннге сабийге къуллукъ этиудю. Ол заманда ана бла бала бир бирден айырылмазлыкъ адамла боладыла.

Юйню чачханды

«Жашау жомакъ тюйюлдю. Атала-анала бла сабийлени араларында да тюрлю – тюрлю заманла боладыла. Урушхан-тюйюшген кезиу да, артда уа сюймеклиден толу заман да», - дейди психолог Муртазланы Фаризат.

Кертиси бла да, жашау жомакъдан узакъды. Бирде тиширыу битеу заманын, жюрегин да сабийине саугъаласа да, ахырында андан кюйген этген болмаса, къууанмайды.

 Бир къауум жыл мындан алгъа мен бир къызчыкъ алып ёсдюрген  тиширыуну юсюнден жазгъан эдим. Болмагъанча огъурлу тиширыу. Ол кезиуде аны къызы школну бошай тура эди. Ол а аны къагъанакъ заманын айта эди. «Къарангы жашауум жарыкъдан, къууанчдан толгъан эди бу къызчыкъны алгъанымлай. Бек кёп жюрюген эдим врачлагъа. Тапхан анасы, адамла къарыны болгъанын билмез ючюн, белин асыры къаты къысхандан, балачыкъны саулугъана хата салгъан эди. Не этерик эдим, врачлагъа элтдим, бакъдырдым алтынымы, сау этдим!»- дей эди насыплы ана. Ол статья «Заман» газетде басмаланнгандан сора, кёпле  телефон бла сёлешип, бу анагъа жюрек ыразылыкъларын билдирген эдиле. Бир беш жыл озады. Ол къыз да школну бошап, окъуугъа кирген болур деп тура эдим. Бир жол  телевиденияда ишлегенле аны телефонларын тилейдиле: бериу этерге. Телефон номерлерин коллегаларыма берирден алгъа ол тиширыугъа сёлешеме, кесин тапмайма да, къарындашы жууап береди манга. «Эгечими танырыкъ тюйюлсюз шёндю,-дейди ол. –Бек тозурагъанды, харип. Ол къуруп кетерик къызы  фатарын сатып, ахчаны къурутханды. Менде бир талай ай тургъан эдиле… битеу эл жюрюй эдиле алагъа, ёнкюч алгъан ахчаны къайтарыгъыз деп. Ингир сайын ол къыз эгечими тюйюп, чачын жыртып… Мен къарт адамма, юйде сабийле,  туудукъла. «Эгечим, айып этме, алай мен сизни  кечиндираллыкъ тюйюлме»,-деп, къыстап ийгенме. Не этейим, мен жарлы? Эгечиме бек эрийме, алай къолумдан келгени  уа жокъду».

Мен бюгюн-бюгече да ол къыз  тюзелген болур, анасына да иги бола болур, деп ийнанырыгъым келеди. Къадарла, къадарла, къадарла…