«Бизде бишлакъ къачан да кючлю ашарыкъгъа саналып бошдан турмайды»

Таулуланы бек сюйген ашларындан бири бишлакъды.  Алай ол жаланда татыулу, татымлы болгъандан сора да, саулукъну кючлендиреди. Аны юсюнден биз врач Ахматланы Светлана бла ушакъ этгенбиз.

- Жер башында битеу таулада жашагъан халкъланы алсакъ, аланы барысыны да хант къангаларында бишлакъ барды. Баям, ол бошдан болмаз?

- Таулада жашау этер ючюн, бек алгъа кюч-къарыу керекди. Къарыусуз адам таулада кечиналлыкъ тюйюлдю. Иммунитетни кючлендирген ашладан бири уа бишлакъды.

Бишлакъда болгъан баш магъаналы кесек – сют белокладыла, ала 25 процентни тутадыла. Аны магъанасы уа быллайды – бишлакъ сизни иммунитетигизни алышындырылмазлыкъ болушлукъчусуду. Иммунный клеткала белок молекуладыла. Алай эсе уа, чархыгъызны вирусладан бла бактерияладан къоруулар ючюн, чархха протеинле керекдиле. Ала этде, чабакъда, сют продуктлада, битимледе окъуна, сёз ючюн, къудоруну къауумларында, бардыла. Алай белокну да белок биледи! Ала адамны чархына тюрлю-тюрлю сингедиле. Алада бир башха зат бла алышындырылмазлыкъ аминокислотала бардыла. Ала уа адамны чархыны эм иммунный системасын тап ишлеригин жалчытадыла, протеинни тюрлю-тюрлюлеринде кеслери да башха-башха ёлчемледе боладыла.

-Белокну биз къайдан алабыз?

-Ючюнчю жерде битим белокла  орналыпдыла. Аланы жаланда 60 процентлери сингедиле адамны чархына, алада эм керекли аминокислоталаны бир-бирлери жокъдула. Экинчи жерде уа эт белокладыла, аланы 95 процентлери эрийдиле адамны чархында. Биринчи жерни уа сют белокла аладыла. Адамгъа бек хайырлы белоклагъа бишлакъдагъыла саналадыла. Ишни башы уа ферментледеди. Ала бишлакъны бишиу кезиуюнде къураладыла, адамны аш орунуну ишлеуюне болушадыла, бишлакъны битеу кючюн адамгъа ётдюредиле.

- Арыкъ болургъа итиннгенлеге бишлакъ ашаргъа жараймыды?

- Диетаны тутханлагъа бишлакъны аз ёлчемледе ашасала игиди. Ол адамны  ачлыгъын терк кетереди, ёз тутады, веществоланы алышыныуларын терклендиреди.

 Диетологла бир сейирлик шартны эслегендиле.  Ала эр кишини эм тиширыуну ашында да бишлакъны ёлчемлерин тохташдыргъандыла. Алай этип къарагъанда ачыкъланнганыча, сынаугъа къатышдырылгъанланы араларында бишлакъны бир кюннге аз-аздан бир ненча кере ашагъанла башха продуктланы ашагъанладан эсе терк арыкъ боладыла.

- Бишлакъ стрессден къутулургъа болушады деген тюзмюдю?

- Кюн узуну стрессден тюшген хатадан терк къутулур эм  жукълар ючюн, адамны чархына триптофан деген аминокислота керекди. Ол вещество мелатонинни, стрессге къажау  реакцияланы чыгъыуларына себеплик этеди.

Триптофан кёп продуктлада барды, алай ол жаны бла алчылагъа уа 45-50-процентли къаты бишлакъла саналадыла.

Алимле бардыргъан тинтиуледе эки жюз адам  жукълардан алгъа хар жолдан 20 грамм бишлакъ ашап тургъандыла.  Сынау бир ыйыкъны ичинде бардырылгъанды, ол кезиуде сейирлик шартла ачыкъланнгандыла: сынамгъа къатышханланы юч юлюшден экиси жаланда иги жукълагъанны къой, тюшлерин да  эслеринде  иги тута эдиле. Тинтиучюле айтханларыча, иги жукълар ючюн, хар кюнден бир-эки туурамчыкъ  бишлакъ ашап турургъа керекди.

- Витаминле уа?

- Ала да бишлакъда бек кёпдюле. Аладан бирлери: В группалы витаминле   (нерва системаны иги ишлетедиле, терини эм чачны саулукъларын жалчытадыла), А витамин (кёзлеге керекди), Д витамин (кальцийни эритеди, сюеклени къатдырады), кальцийни,  фосфорну хайырларын чыгъарады.

Аны бла бирге уа, витаминлени бир-бирлери жауну эритедиле. Сёз ючюн,  А витамин (быхыда кёпдю) чархха къыйын сингеди, анда жау арталлыда жокъду. Бишлакъда витаминле эм аланы эритирик жаула да бардыла. Витаминлени саныбызда-чархыбызда эриую бек магъаналы ишди, сёз ючюн, аптекалада сатылгъан таблеткаланы асламысы эримейди, биз аланы ичип тургъанлыкъгъа, хазна хайырлары чыкъмайды.

- Энчи уа кимге бегирек хайырлыды бишлакъ: сабийлеге, тиширыулагъа, ынналагъа-аппалагъа, эр кишилеге?

- Шимал Кавказда бишлакъ къачан да кючлю ашарыкъгъа саналып бошдан турмайды, байрам аш къангагъа хар заманда да салынады. Тиширыула да бу продуктдан артха бир заманда да турмасынла. Анда болгъан тууар белокла эм темир  тиширыуда репродуктив функцияланы бютюнда кючлендирликдиле. Таулу бишлакъны ненча тюрлюсю барды, бири биринден сейирлик.

- Баям, айранны байрамлары болгъанлай, эртте – кеч болса да, бишлакъны да байрамлары къураллыкъдыла. Бусагъатда базарда хансла къошулгъан бишлакъла, сап – сары къош бишлакъла эм башхала сатыладыла.

Байсыланы Марзият.
Поделиться: