Къалын къан: андан нек къоркъургъа керекди

Статистикагъа  кёре жер башында жашагъанланы тёртден бири  тромбоз ауруудан къыйналыргъа боллукъ къоркъуулу къауумгъа киреди. Ол къалай къуралып тебирейди  эм андан къорууланыргъа онг бармыды? Аны юсюнден хирург Атмырзаланы Марат бла ушакъ этгенбиз.

- Тромбоз къайдан чыгъады?  Арт заманда тромблары юзюлюп ёлгенлени саны кёбейип барады.

-Тромбозну къан тамырлада  къан  уюгъанла къурайдыла - тромбла. Бу процесс къан тамырлада бла артериялада  барады. Алай къан уюгъан къалайда бегитилсе да, ол къан жюрюуню толусунлай тохтатады неда анга иги да чырмау этеди.  Андан а ахшылыкъ чыкъмазлыгъы белгилиди.

Тромб юзюлюп, ол гулмакны къан бла санны-чархны башха жерлерине тюшгени да къоркъуулуду. Сёз ючюн, ол ёпкелеге жетсе, ёпке тамыр тромбоэмболия болады - ол а не къадар терк медицина болушлукъну излейди. Къан уюгъан мыйыгъа барса уа, инсульт болургъа болады. Ма аны ючюн тромбозну юсюнден алгъындан не кёп билсенг да, хатасы жокъду.

- Не шартла кёргюзтедиле тромбозну?

-Тромбоз бир кесек заманны кесин билдирмей турады.Бу ауруу асламысында аякълада чыгъады. Андан къыйналгъан адам бутларында ауурлукъну сезеди, тамыр узунуна ачытханлай турады. Аякъ кёбеди, уллу болады, териси къызарады неда кёксюлдюм тюрсюнню алады. Бирге айтханда, быллай хал ангылашынмай къалмайды.

Алай тромбозла башха жерледе да чыгъадыла, ол санда терендеги къан тамырлада да. Кёбюсюнде ауруу кесин билдирмейди, адамла алада тромбла къурала тургъанларын ангыламайдыла. Андан къутхаргъан жангыз да профилактикады.

- Операциядан сора къан къалын болады деген кертимиди?

-Жыгъылыу неда хирургия жаны бла къатышыула болса, ачылгъан жараны жабарча эмда къан кетиуню тыярча, саннга-чархха къанны  къалын этерге тюшеди. Къалын къан а  -  тромбланы къуралыуларына къоркъууду. Бегирекда жарала уллу болсала, андан тиргизилиу кезиу а узакъгъа созулса.

Тромбозгъа дагъыда  тамырлада къан иги жюрюмегени да сылтау болады. Ол а кёп олтуруп тургъандан,  самолётлада терк-терк учхандан, автобусда неда машинада  узакъ жолгъа баргъандан чыгъады.

Самолётда узакъгъа учарыкъ эсегиз, онгугъуз болса, терезе къатында жер алыгъыз, ансы  жолоучулукъну аслам кесегин хазна тебалмай турлукъсуз. Неда проход къатында олтуругъуз - сюйсегиз-сюймесегиз да ёрге туруп, къоншуларыгъызны ётдюрюрге тюшерикди.  Ол а къаныгъызны жюрюуюне себеп боллукъду,  къан уюугъа уа - чырмау.

-Къан уюуланы къуралыуларыны сылтаулары болгъан ауруула бармыдыла? 

- Жарсыугъа, бардыла. Аланы араларында - мардадан озгъан семизлик (ол асыры бек болса уа, тромбну къуралыууна къоркъуу  беш кереге ёседи), жюрекни ишемия аурууу, гипертония, тамырланы варикоз кенгертилгенлери, санда -чархда баргъан процесслени  бузулууу, гормонла жаны бла тюрлениуле.

Андан сора да, къан уюула  онкологиялары болгъанланы онбеш процентинде тюбейдиле. Бу жаны бла кёбюуле тромбланы къуралыуларына себеплик этген энчи веществола чыгъарадыла - прокоагулянтла.Тромбозланы къозгъалыуларына къоркъууну кёбюулеге къажаулукъгъа этилген терапия да чыгъарады. Аны ючюн онкология бла ауругъанла  тромбоэмболия болмаз ючюн дарманла ичерге керекдиле.

- Осал къылыкъла, сёз ючюн, тютюн ичиу, къанны къалын этемиди?

-Белгилиди, тютюн ичерге сюйгенледе тромбла башхаладан эсе юч кереге кёбюрек къураладыла.  Аны ючюн алыкъа бу осал къылыкъны къоялмагъанлагъа айтама: къоюгъуз! Башха заранлы затла  - аракъы,  къакъланнган, чибижили неда тузлу азыкъла бла да артыкъ кюрешмегиз.

- Мен бек къыйналып ичеме сууну. Адамны санында-чархында сууну азлыгъы тромбозну сылтауу болургъа боламыды?

-Къан уюугъа къоркъуу бар эсе, ол  санда-чархда суу аз болгъаны ючюн да къуралып къалыргъа боллукъду.  Аны себепли кёп ичигиз! Сёз ючюн, бюйреклеригиз жарсытмай эселе неда бир башха медицина жаны бла тыйыула жокъ эселе, сууну суткагъа керекли ёлчеми 1,5-2 литрди. Эрттенликде - стакан суу, ингирликде - стакан суу эмда  кюн узуну ашагъан азыкъларыгъызны араларында  да биришер стакан суу.

- Биз сау кюнлени, ыйыкъланы, айланы компьютерни аллында ишлейбиз. Къымылдамайбыз. Къаныбыз жюрюмейди…

- Ол бек осалды. Кесигизни асыры бек къыйнагъан жараула къан уюуну профилактикасына ахырысы бла да керек тюйюлдюле, алай  эрттенлик зарядка, жаяу жюрюу, жюзюу файдалыдыла. Ишигизде кёбюрек теберге кюрешигиз - къуруда  олтуруп турмагъыз, ёрге къобугъуз, коридорда бираз сюелигиз, жюрюгюз.

- Стрессле уа? Ала къаныбызны халы бла байламлымыдыла?

- Алимлени айтыуларына кёре, стресс къан уюуну къозгъаргъа боллукъду, бегирекда тиширыулада. Тинтиуле кёргюзтгенлерича, эр кишилени психоэмоциялы халлерине жууапха тамырлада басымлары кётюрюледи, жюрекни урууу теркленеди, тиширыулада уа ишемиягъа къоркъуу чыгъады эмда къанлары къалыныракъ болады. Алайды да, къууанып жашагъыз, паркда кюн сайын жарым сагъат окъуна жюрюгюз, суу ичигиз!