«БЕШИК УРЛАУЧУ»

  Хапар

– Тур, балам. Кийин да, ма былайчыкъгъа олтуруп тур, мен келгинчи. Мен а бир аягъым – анда, бир аягъым – мында… Къарындашчыгъынгы къатындан кетмей тур. Къагъанакъны кесин къояргъа жарамайды. Гитчечикди, бир затдан элгенир да, артда къоркъакъ болуп ёсер. Уянып къалса, къатында болгъанынгы билдирип, акъырынчыкъ тебирет. Сенича жигит жашха ышанмасам, кимге ышанырыкъма къарындашчыгъынгы? – деп, алыкъа школгъа жюрюмеген жашчыгъын уятып, бешик жанына олтуртургъа излейди тюкеннге ашыгъып тургъан анасы.

Сабий жагъын этеди:

– Жукълап тура эсе, ким тиерикди анга?

– Бешик урлаучу. Ол келип, алып кетсе, сора не этерикбиз? Къайдан табарыкъбыз быллай ариу къарындашчыкъны санга?

– Бешик урлаучуму?!

Жашчыкъ ахыр да уянады жукъусундан. Юйде энди олду бешик ючюн, дейме да, къарындашы Мухаммат ючюн жууаплы. Атасы темирчиди. Ол танг атмай кетиучюдю ишге.

– Жигит, юйде, эр киши болуп, сен къаласа, – деучюдю ол. – Сакъ бол неге да.

Терк окъуна жылы кёнчекчигин юсюне тартды да, олтурду Ахмат, анасын сакълап, къарамын терезеден кетералмай. Артда уа эрикгенден, жомакъ китапларындан бирин алып, аны суратларына къарап башлады. Алай ол да бермеди жюрек тынчлыкъ. Хар шыбыртха сагъаяды, болсада кеси кесине да айтырыкъ тюйюлдю къоркъгъанын. Айыплы болургъа сюймейди. Тейри, Ахмат къоркъакъды дерле бирле, билселе. Бютюнда Самат. Ол аны бек татлы нёгериди.

Бир заманда алагъа элтген жолда аппасы кёрюндю да, жашчыкъ секирип турду олтургъан жеринден, хар заманда эриучюсюча, аны аллына чабаргъа сюйюп. Алай къарамы аллында бешикде, анда бети жарты жабылып жатхан къагъанакъда тохтады да, аны бир аз заманчыкъгъа окъуна къоюп кетерге жарамазлыгъы тюшдю эсине. Ол эшикге чыкъгъанлай, терезе бла урлап кетсе уа ол сабийлени марап айланнган?

– Юйге да игилик! – деп кирди аппа.

– Келгеннге да игилик! – деди Ахмат, ол юйретгенча, кесин анга ата.

Къурманбий Ахматны атасыны атасыды. Ання бла ол бирси орамда жашайдыла. Жашчыкъ да ары терк-терк барыучуду. Бирде кеси, бирде шуёху Самат бла. Аппада ёседиле аны къозучукълары,бири – акъ, бири – къара, сора бармай не этерикди?

– Ананг а къайдады, балам, нек кёрюнмейди?

– Тюкеннге кетгенди. Манга да: «Эгешчигинги къатындан кетмей тур. Бешик урлаучу айланады!» – деп. Ол алай ётюрюкге айтханды да, аппа? Аллай боламыды – бешик урлагъан?!

– Ананг аны билип айтады, – дейди аппа, жашчыкъны жанына диваннга орнала. – Къачан эсе да эртте, мени аппам да туумагъан ёмюрледе, ма бу биз жашап тургъан элде мал кютюп, сабан сюрюп тургъандыла бизни эрттеги ата-бабаларыбыз…

Алай башлагъанды Къурманбий таурухун.

 Хау, ол заманлада эл уллу тюйюл эди. Уллу да къайдан болсун, эки ёлет кёргенде? Ма ол экинчи къара ёлетни кезиуюнде адамла бек кёп къырылгъандыла. Ол заманлада элде Жумарукъ деп бир ариу да, тири да тиширыу жашап болгъанды. Баш иеси Бийсолтан, юч бири биринден кичи жашчыгъы, сора, гинжи кибик, бурмабаш къызчыгъы бла. Аллахны ишине мадар жокъ – ол жанындан сюйген Бийсолтан кетгенди биринчи. Сюйген жашау нёгери, дуниядан кете туруп:

– Турна, – алай айтыучу эди, атын букъдуруп юйдегисине Бийсолтан, – болжалгъа салмай, Тау артына барабыз дегенле бла жолгъа чыкъ. Сабийлени бу къара ёлетден сакъларгъа кюреш, – дегенди.

Алай ол айтханча болмагъанды. Ал кезиуде Тау артына къутулгъанланы насыплары тутхан эди. Аны уа угъай. Ары да иймегендиле, кечди, ауруу кюч алгъанды, ары ётерге къоркъуулуду деп. Алай бла Жумарукъ сабийлери бла къара байракъла тагъылгъан элде къалгъанды. Къара байракъла ол элге кирирге жарамагъанын, анда жайылгъан ауруу болгъанын билдиргендиле.

Бири бири ызындан ёчюлген эдиле кёз жарыкълары аны ариу балаларыны. Кеси уа сау къалгъанды. Киши да айталмаз алай нек болгъанын, Аллах аллай сайлауну нек этгенин. Баям, замансыз ёлгенлерини жиляуларын этерге, унутула баргъан атларын айта турургъа, аланы эсинде тутаргъа. Андан арысында ол кесине «Ёлетден къалгъан» деп атагъанды. Адамла уа, кёресиз, башха тюрлю айтхандыла анга.

Уллу юйюрюн тас этип, кеси жангыз къалгъан Жумарукъ акъылдан шашханды деп киши да айталлыкъ болмаз эди ол заманда – мал тутханды, бирси эллилерича, башха муркку этгенди. Алай а бир болум кёргюзтгенди аны къалай ачыгъанын, кюйгенин да.

Бирде бир юйде жаш келинни къайгъысына уяннгандыла тийре-къоншу – аны сабийи урланнганды, бешиги бла! Аллайны уа ким кёргенди?! Элге киши адамы кирген болса, аны кёрмей амал къайда? Ма алай, хар не да къол аяздача ачыкъ болгъан элни арбазларында тиширыула, кюнлюм, чегет ныгъышлада къартла ол ачыу ишни юсюнден кёп хапар айтхандыла, сабийни бла аны урлагъанны уа тапмай тургъандыла эки-юч кюнню ичинде.

Жумарукъну юйюню жаны бла озуп баргъан къоншусу аны юйюнде къагъанакъ жилягъан таууш эшитгенди. Ол: «Къайдан чыгъарыкъды къуу Жумарукъгъа сабий?» – деп, не бола тургъанын ангылап, олсагъат кюнлюм ныгъышха чапханды. Аны эшитген къартла иги кесекни тургъандыла тынгылап. Сора Хажимырза – аланы барындан да тамата:

– Сабийни табылгъаны иги болду. Алай а бу жумушну андан арысын тиширыулагъа къойсакъ игиди, – деп, сёзню кесгин салгъанды.

Анга жууап къайтаргъан адет тюйюл эди да, ыразылыкъларын къартла башларын къымылдатып билдиргендиле.

Алай а ананы ким тыярыкъ эди – ол хапарны къыйырын эшитгенлей, келин Жумарукъну, жол жингиригинден бурулгъанлай, бийик жерде орналгъан юйюне жан атханды.

Кирип барса, сабийчиги бешигинде таза тёшекчигинде жатып ойнай. Жумарукъ да юсюне къапланып, бёлляу айта. Ол алай ариу жырлай эди, жыры сабийни къууандыра, ышарта, силкиндире. Аны кёрген келин босагъадан атлагъан жеринде тохтап къалгъанды. Аны ызындан кирген Сюйдюм а, алгъа ётюп, Жумарукъну аркъасындан къучакълагъанды.

Сабийчигин сау-саламат тапхан келин бешикни алып, аны арбазындан чыкъгъанда, Сюйдюм бла Жумарукъ аш къанганы артына олтуруп, зат да къаба, кетген, алай а аланы эслеринде жашап тургъан заманланы юслеринден бошалмагъан хапарларына кирген эдиле.

– Ма ол болгъанды, жашым, «бешик урлаучу» бизни элде. Жумарукъ бек сюйгенди сабийлени. Жумуш башларын басхан кезиуледе анала анга келтирип тургъандыла балаларын, ол а барына да сюйюп къарагъанды.

Къурманбий сабийге айтмагъан да бир зат къалды – Жумарукъ дуниясын алышханда, аны басхычына жабышхан жашла анга кеси ынналарынача жиляу этгенлери.