Кёкден, жерден да бирча кюч салып ууатхандыла душманны!

18 январьда Ленинградны блокадасын кетериу операция башланнганды

1943 жылда 18 январьда ингирде радио бла Совинформбюро быллай билдириуню бергенди: «Бу кюнледе Ладога кёлню кюнбатыш жанында аскерлери Ленинградны блокадада тутхан гитлерчи фашистлеге чабыуул къурагъандыла… Душманны къоруулау ызына 14 километрге кирип, Нева черекден ётгендиле. Гитлерчиле бла къанлы атышыу бардырып, Шлиссельбург шахарны, Марьино, Московская Дубровка, Липка эллени,  1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8-чи номерли ишчи эллени, Синявино эм Подгорная станцияланы эркин этгендиле. Алай бла жети кюнню баргъан сермешден сора Волхов эм Ленинград  фронтла  18 январьда бирге къошулгъандыла эмда Ленинградны блокадасын чачхандыла…».

Бу  билдириуню фашистлени  къуршоууна тюшген, хар кюн да ёлюмню кёзлерине къарагъан, ачдан, суусапдан къырылгъан жууукъларын басдыргъан ленинградчыла 872 кюнню бла кечени сакълагъандыла. 

«Жашауну жолу» юзюлмегенди

 «Ленинградская правда» газет 1943 жылда 19 январьда «Ленинградны блокадасы чачдырылгъанды! Тюнене Волхов эм Ленинград фронтла бирге къошулгъандыла. Батыр совет аскерчилеге махтау! Немисли-фашист ууучлаучулагъа къажау бютюнда уллу кюч! Хорламыбыз ючюн алгъа!» деген чакъырыу бла чыкъгъанды.

Ленинградны къуршоудан эркин этиу  1943 жылда 12 январьда башланнганды.  Тарыхчыла жазгъанларыча, ол кюн хауаны сууукълугъу 23 градусха дери жетгенди!

Эркин этиу операция башланнган кезиуге жигит шахар душманны къолунда тургъанлы юч жыл озгъанды. Немисли командованияны дуния башында эм ариу    шахарны ачдан, суусапдан къыйнап, жер юсюнден жокъ этерге умутлары болгъанды. 

Уруш башланнган ал кюнледе Ленинградда аш-суу жетишмегени ачыкъланады, алай бла ётмекге карточкала блокада башланнгынчы окъуна кийирилгендиле. Аны юсюнден а немислиле уста билгендиле. Ал кезиуде бир адамгъа 800 грамм ётмек жетгенди, алай 1941 жылны декабрине (блокада башланнгандан сора  тёрт ай озуп) ишчилеге ётмекни ёлчеми – 250 граммгъа, сабийлеге бла бир жерде да ишлемегенлеге уа 125 граммгъа дери къысхартылады.  

Ленинградны къыралны башха жерлери бла жаланда бир жол байлагъанды – Ладога кёл. «Жашауну жолу» бла шахаргъа аш-азыкъ келтирилгенди, ёлюмге жетген адамланы  къутхаргъандыла. Бу артыкъда магъаналы жолну малкъар халкъны кёп жигит уланлары да къоруулагъандыла, мамыр адамланы къутхаргъандыла. 

Ефрейтор Атабийланы Мухарбек  Ленинград фронтну 23-чю Армиясыны 142-чи Къызыл байракълы стрелковый дивизиясыны 588-чи полкуну къауумунда къыралыбызны шимал ара шахарын немисли душманладан къоруулау сермешлеге къатышханды. Ол кёргюзтген  батырлыгъы ючюн СССР-ни Баш Советини Президиумуну атындан «Ленинградны къоруулагъаны ючюн» майдал бла саугъаланнганды. Холамлы  жаш, башха аскерчи нёгерлери, ленинградчыла бла бирге блокаданы 872 кюнюнде ачлыкъгъа, сууукълагъа тёзгенди, къанлы сермешледе эки кере жаралы болгъанды.   

 Сержант Аналаны Таубий «Ленинградны къоруулагъаны ючюн» майдалдан сора да   «Кёнигсбергни алгъаны ючюн» майдал бла да саугъаланнганды. Ол къуллукъ этген батальон Ленинград тийреде, Волхов къатында сермешлеге къатышханды. Лыжный батальонну къаууму бла Таубий фашистлени кёп жолларын кесгенди, гитче частьланы гунч этгенди.  

Ленинградны эркинлигин жууукълашдырыр ючюн, жанларын-къанларын аямай урушхан жигитлени арасында   аскер фельдшер Жолаланы Аммашны жашы Ануарны да сагъыныргъа тийишлиди. Кёнделенчи жаш медицина службаны лейтенанты 1029-чу мараучу полкну 54 мараучу дивизиясыны къауумунда  къуллукъ этгенди. 

Къазауатда кёргюзтген жигитлиги ючюн, ол Къызыл Жулдузну ордени, Ата журт урушну орденини 1-чи даражасы, «Ленинградны къоруулагъаны ючюн», «Аскер махтаулукъну» майдаллары бла да саугъаланнганды. Аны Къызыл Жулдузну орденине кёргюзте, командование былай жазгъанды: «Жолдаш Жолаланы А.А. къызыл аскерде 1940 жылда сентябрьден 1942 жылда январьгъа дери болгъанды, Ленинград  фронтда къазауат этгенди. Выборг шахар ючюн сермешде   кесинлей  жаралы офицерлени бла аскерчилени атышыу болгъан жерден чыгъаргъанды – 60 адамны».  

 Атышыу бир да тохтамагъанды 

1942 жылда январьда совет аскерлеге гитлерчилени 18-чи аскерлерин къуршоугъа алып, жокъ этерге буйрукъ бериледи. Аны толтурур ючюн а, Ленинград эм Волхов фронтла бирге келишип, бири бирини алларына келирге керек эдиле. 7 январьда алгъа барыуну Волхов фронт башлайды.  Черекден ётюп, 2-чи армия душманны тизгинлерин бузады: совет аскерчиле душманны теренине 60 километрге киредиле. 

Алай бу жетишимни Ленинград фронт андан ары бардыралмагъанды.  Эки айдан немислиле 2-чи армияны башха аскерледен кесип, къуршоугъа аладыла.  Ол жыл жайда блокаданы жокъ этиуге бурулгъан энтта бир операция бардырылгъанды, алай бу жол да душман кючлю болады.  Бу сермешледе, тюрлю-тюрлю тергеулеге кёре, 160 минг совет аскерчи жоюлгъанды. 

1943 жылда 12 январьда къуршоуну чачыу жаны бла кезиулю операция башланады.  Ачдан, сууукъдан къыйналгъан аскерчилени аллына бютюнда къыйын борч салынады.   Гитлерчиле черекни сол жанында тохтагъандыла – ол а онг жагъадан бийик эди. Черекни жагъасында гитлерчиле сауутларын тизедиле, ол азды деп, жагъагъа суу къуюп, тёгерекни бузлатхандыла. Ма алай къаты хазырланнган эдиле гитлерчиле Ленинградны ычхындырмазгъа.

Болсада  совет аскерчиле бир ненча айны ичинде жараула бардырып, душманны къапханларындан ётерге амалла излегендиле.  12 январьда Ленинград, Волхов фронтла да бирден топла чачдырып башлайдыла. Атышыу бир ненча сагъатны тохтамайды. Ызы бла авиация кесини ишин башлайды. Гитлерчилеге баш кётюрюрге да къоймай, ызы бла аскерчиле атакагъа чыгъадыла. Жарауланы кезиуюнде юйреннгенлерича буз чекледен ётюп, сермешге киришедиле. 

Кёкден, жерден да бирча кюч салып, гитлерчиле  ууатыладыла.    17 кюнню ичинде уа былайтын автомобиль эм темир жолла ишленип, Ленинградны къутхарыу башланады. 

1943 жылны ал кюнлеринде Ленинград блокада кетерилип башлагъаны урушну андан ары барыуунда, шахарны къутхарыуда да уллу магъананы тутханды.  Алай блокада толусунлай кетерилирин энтта жыл бла эки ыйыкъ сакъларгъа тюшгенди …  

Тикаланы Фатима хазырлагъанды.
Поделиться: