Сейирсиндирме сёзлюкню баргъаны

                                                                                          Д
Даган – Отун жюклерча, къылычлары болгъан иер. Къарачайда тиреуюч, таянчакъ, билек деген магъанада жюрюйдю.

Дайын – белги, шарт, ачыкълау. Ишни, сёзню ачыгъы; керти болум.

Далил – шагъатлыкъ; этилген ишни неда айтылгъан сёзню сылтауун керти этген шарт. Аргумент, довод.

Далгюзюр – сыйлы ташланы: накъут, налмаз, жаухар, алтын, кюмюш – барыны да ариулукъларын бирикдирген сёз.

Дарбаза – къала бурууну, арбазны уллу темир не агъач эшиклери.

Дарган – къагъанакъ заманында ашы-сууу, ана сютю жетишмегенден жиликсиз болгъан сабий.

Дарикъат – бу дунияны зауукъларындан ол дунияны кертилигин сайлап, жашауун диннге къуллукъ этерге жоралагъан адам. Асыры курсабай, сюфю адамгъа да айтадыла дарийкъат деп.

Дауач – адамны санларын къурушдургъан ауруу. Сакъат, саусузлукъ деген сёзлени синонимии.

Дебер – адамны даражасы.

Дегазыкъ – ёлгенни ызындан этилген бары адетлени, ырымланы, ашны-ташны бирикдирген сёз.

Дем – адамны кёлю, солууу; онг алдыргъан ич къарыуу; болушлукъ берген, таукел этдирген кючю; иги умутну, таукелликни хайыры.

Деппан – жер къыйырында, жаргел башында ёрге аз кётюрюлген, этеклери тюзден хазна айырылмагъан тёберек кёрюмдю. Толкъун.

Дёрден – къанатлыланы, башха жаныбарланы да аш орунлары, ёнгеч къапчыкълары; гынтты, керпес магъанада да жюрюйдю.

Дибилдирик, мездра –  терини ийлегенде, аны ич жанындан айырылгъан къабугъу.

Диванхана – буруннгу тюрк тилледе къонакъ отоу.

Дизай – къала башчы. Комендант

Дилазар – къайгъыгъа къалдырыучу адам.

Дилар – ырахатлыкъ бериучю, иги сезимле, умутла туудуруучу,ариу тилли, уллу ниет чомартлыгъы да болгъан адам.

Дингил – чарх, къуршоу, сабийле тёнгеретип ойнаучу керек; эки чархлы арба.

Добура – ийленнген териден (сахтияндан) этилген бел хуржун; ушкок от жюрютген орун.

Добурачан – айырмалы жюн; иги багъылгъан семиз къойну жюню.

Дорба (орусча торба) – атны башына тагъып, жем ашатыучу орун, хуржун.

Дорбасын – ортасына къалакъ къайишчик салып, таш сыздыргъан уруш не оюн керек.

Дорласын – уллу ташланы юсюне аудуруп сюйретирча айры агъач, кюресни бир тюрлюсю; темир ылыхтын, къаты агъачдан ишленнген къазыкъ;

жолоучулукъда, къошда къазан асаргъа салыннган агъач (къазан асма).

Дорта – Узунлугъу къарыш, къарыш бла жарымдан озмагъан эки ауузлу бычакъ. Къаманы бир тюрлюсю. Кортик.

Дугосук – уллу къазан, нарт къазан.

Дугъужам  – къан алыу борч.

Дуда – таууш, къычырыкъ, къуугъун. Бир тюрлю къайгъы болуп, аны айтыу. Сур сокъгъан неда сур кеси.

Думадылан – эки ананы эмген бузоу.

Дуппур – ол тюз жерден ёрге иги да айырылгъан, жерни кесини къурулушу бла толу байланнган жер.

Дууана – диннге кесин толусунлай берип, табыннган, дин фатыуала айтхан, бирде билгичге да саналгъан муслийман.

Дыгъынел – кюн бетледе, уакъ агъачны арасында хансда битиучю мысты жемиш.

Дылгам, дынгыл – ырансыз, тюз, бийик къая; чёп ёсмеген къургъакъ тюз.

Дырбыж, госта – алаша базыкъ неда къарыусуз, къурусюек адам. Лилипут.

Дырга – къотур, алаша, къолайсыз ат.

Дыркъы – буруннгу таулула, тик жерлени къазып, тюзетип, жауун суула талап кетмей, тохтап, жерге сингерча, алай бла кеслерине сабан жерле мажаргъандыла. Алагъа былай айтадыла.

Дырхам болуу – жунчуп, не этерге билмей къалыу.

Дыф – элни, къаланы къоруулагъанла, душман чабып, чабыуул къоркъуулугъу тюшгенде, эл кёрюрча, бийик жерледе этген от.

Дюгер – ожакъны чардакъ ичи бла чыгъарыргъа тюшгенде, аны къызыуу, жилтинле учуруп, чардакъ агъачланы къабындырмаз ючюн, ожакъ чалыны саз бла сюртюлген тыш къатысы.

Дюгер къыды – чана къылычлагъа хазырланылгъан агъачла.

Дюлдюр неда боракъ – хорланмагъан, чаришде оздурмагъан ажалсыз кючлю ат.

Ё

Ёге – жалгъан; кесиники болмагъан.

Ёз – кесим.

Ёзге – тыш.

Ёкмет – къырал, правительство;

Ёкюл – келечи, везир, адвокат;

Ёлет – жугъуучу ауруу. Холера.                         

Ёлмези - малны туягъында эки жууакны арасында ичи тюк болгъан чунгурчукъ.

Ёнг – терини ич къабугъу. Мездра. Сахтиянны не къумачны ич жаны.

Ёре талкъы - тери ийлеген къол адыр.

Ёре хожан - тёгерек ёре четен.

Ёрелеш – бир бирге чабыш; жагъалаш.

Ёрече - жаныуарны желке чачы.

Ёркеч – горб. Тюени сырты, гуппуру.

Ёрме - къайиш тикгичледен тёгерек эшилген ат керек, къамичи.

Ёрюмдюк – зыгыт. Жерге орнатыргъа  хазырланнган терек.

Ёрюш, ёрюшчю – тюйюшгенлени жарашдырыргъа чапхан адам.

Ётюу – суудан кёпюрсюз ётерге боллукъ жерди.

Ёч – бир затны этерге сюйген, итиннген къылыкъ; биреуге дерт тутуу, къадалыу; даулашханда, арагъа салыныучу нохтабау.

Ёчюк – басынчакълау, тунчукъдуруу.

Ёчюкдюрюу – адамны бир затдан ёнгелетиу, умут юздюрюу.

Теппеланы Алим
Поделиться: