Адамланы къутхарыу – сыйлы борчлары

Россейни къутхарыучу службасы 80 жыл мындан алгъа ВЦСПС-ны секретариатыны оноуу бла турист-экскурсия управленияда къуралгъан эди, биринчи къутхарыучу станцияла уа Кавказны туристле бла альпинистле аслам келиучю жерлеринде ачылгъандыла.  Аллайла Приэльбрусияда Тегенеклиде бла Адыр-Сууда да болгъандыла.

40 жылдан сора Элбрусда туризм эм экскурсияла жаны бла советде контроль-къутхарыу служба къуралгъанды. Андан сора жыллада аны аты, къайсы органнга киргени да тюрлене тургъандыла, ишлеген адамланы, ала тамамлагъан жумушланы саны кёбейгенди. Приэльбрусиягъа бийикликлери 5 мингден атлагъан эм ёрлеуде 6-чы категория къыйынлыгъы болгъан Бызынгы эм Чегем ауузла да къошулгъандыла. Къутхарыу ишле уа жангыз таулада угъай, черекледе бла суулада да бардырылгъандыла. Андан тышында, къыйын болумла чыкъмазча профилактика ишле да тамамланнгандыла – таулагъа чыгъыучула, туристле бла ангылатыу ушакъла бардырылгъандыла.

Кеслери заманларында службагъа башчылыкъны Керимланы Алий, Курданланы Баттал, Гюлюйланы Хусейн, Тилланы Борис этгендиле. Аланы хар бири да отрядны айныууна къыйын салгъандыла. Россейни сыйлы къутхарыучулары Тилланы Борис, отрядны бусагъатда башчысы Гюлюйланы Абдуллах, Татчаланы Тахир, халкъла аралы класслы къутхарыучула Игорь Череску, Хаджиланы Альберт, Атаккуланы Ибрагим, Мишаланы Ахмадия, Владимир Гончар, Аккайланы Азнаур, биринчи класслы къутхарыучула Тилланы Алий, Шауаланы Мухтар эм башхала къыйын болумгъа тюшген адамланы жашауларын сакълар ючюн кёп жылланы кюрешедиле. Аланы араларында битеусоюз эм битеуроссей эришиуледе хорлагъанла, МЧС-ни саугъаларын алгъанла да бардыла.

Арт жыллада служба бютюн айныгъанды: эски мекямлары жангыртылгъандыла, жангы тёрт къатлы мекям ишленнгенди – анда къутхарыучула турурча битеу онгла бардыла, мюлк-техника базалары кючленнгенди, жангы снаряжение, техника, связь амалла, экипировка берилгендиле. Службаны битеу бёлюмлеринде кадрланы хазырлаугъа, ол санда уа МЧС-ни юйретиу араларында да, уллу эс бёлюнеди. Ала усталыкъларын ёсдюрюрлерине, «Биринчи класслы къутхарыучу» деген атны алырча жангыдан аттестацияны ётерлерине да къаралады. 

 МЧС-ни Элбрусда бийик тау излеу-къутхарыу отряды (анга бу ат 2010 жылда берилгенди) болушлукъгъа терк чыкъгъаны, анга салыннган къыйын борчланы жетишимли тамамлагъаны бла айырмалыды. Анда бийик усталыкълары болгъан кадрла ишлейдиле, техника жаны бла онглары да ахшыдыла. Минги таугъа адамла кёп келедиле, аны ючюн элбрусчу къутхарыучула дайым хазырлыкъда турадыла. Хар жыл да бирча болмайды, алай ала ишсиз къалмаучудула. Ол угъай, альпинист сезон башланнганы бла алагъа солургъа заман чыкъмаучуду, ала хар такъыйкъада къыйынлыкъгъа тюшгенлеге ашыгъадыла.

Служба къуралгъанлы бери таулада, суулада, жоллада къыйын болумлада аслам излеу-къутхарыу операция бардыргъанды, алада кёп адамны жаны сакъланнганды. Хар замандача, альпинистле бла туристле бегирек да Минги таугъа ёрлерге сюедиле. Гюлюйланы Абдуллах айтханнга кёре, бу жерлени иги билмеген адамла тауну акъ башына миниуню тынч сунадыла. «Тюзледе жашагъанлагъа, - дейди ол, - къаяла ахырысы бла башха дуния болгъанларын, тауну тюбюнде бла башында хауаны жылылыгъы бир бирге ушамагъанын, туман къаллай къалын, жел а къаллай бирге кючлю болгъанларын ангыларгъа къыйынды. Сынамлы альпинистле окъуна, хауаны халына тийишлисича эс бурмагъанлай, жолгъа чыгъып, къыйын болумлагъа тюшюучюдюле. Тауну башына чыгъаргъа мурат этген ким да къоркъуусузлукъну жорукъларын билирге, аланы таймай толтурургъа борчлуду. Биз а ангылатыу, башха жаны бла къаллай болушлукъну да этерге хазырбыз».

 Бюгюнлюкде отрядха талай бёлюм киредиле: «Терс-Къол», «Эльбрус», «Шхельда», «Уллу-Тау», «Нальчик». Аланы хар бири да къутхарыу ишлени белгиленнген жерледе бардырадыла, керек болса, ала бирге да ишлейдиле. Кинология бёлюм да барды. Ол МЧС-ни «Созвездие мужества» деген битеукъырал фестивалында да  жетишимли болгъанды. Анда бусагъатда 90 адам урунады, араларында халкъла аралы класслы, Россейни сыйлы къутхарыучулары да бардыла.