«Малкъар тилде газетибиз чыкъгъанына къууаныргъа, ол угъай эсенг, ёхтемленирге тийишлибиз»

Мокъаланы Хабибуллахны къызы Зухура «Заман» газетни редакциясында 2002 жылдан бери жетишимли урунады. Фахмулу коллегабыз усталыкъ жаны бла кёп сыйлы къагъытлагъа, махтаугъа да тийишли бола келеди, филология илмуланы кандидатыды. Зухура ишине жюреги бла берилген, окъуучуну хурметин кёрген, жамауат арасында сыйы-намысы жюрюген айырмалы журналистледенди.

Байрам кюнню аллында биз аны бла ишини юсюнден ушакъ бардыргъанбыз.

– Зухура, сени оюмунга кёре, журналистни жетишимлилигини сылтаулары къаллайладыла?

– Жаланда журналистикада угъай, баям, къайда да жетишимге ишге уллу кёллю болмагъанлыкъ, жууаплылыкъ, дагъыда бирсиледен, кесингден иги да, кёп да билгенледен юйренирге, сорургъа да излегенлик келтире болурла. Насыпха, бизни къатыбызда кеслерини билимлерин, ангылауларын къызгъанмагъан абадан тёлю болгъанды эмда барды. Бюгюнлюкде да, кесинг билесе, Текуланы Хауадан, сенден, Мусукаланы Сакинатдан, Байсыланы Марзиятдан, Тикаланы Фатимадан, бирси къызладан, жашладан да ишекли болгъан затыбызны соргъанлай турабыз.

Биринчи ишлеп башлагъанда, Биттирланы Аминат эди да бёлюмню таматасы, андан, ызы бла Аликаланы Владимирден да аслам затха юйреннгенме. Токумаланы Хусейнни уа: «Мында ишлерге сюе эсенг, газетни окъугъанлай тур. Басмаланнган материалынгда нени къалай тюрлендирилгенин, халатларынг болгъанларын-къалгъанларын да эсге ал», - деген сёзлерин энди уа унутмайма.

- Латин айтыугъа кёре, сынам – ол бек иги устазды. Газетде ишлеген жылларынг санга къаллай сынам бергендиле?

– Ол кертиди. Сынам бир адамгъа да бир кюнню ичинде келип къалгъан зат тюйюлдю. Ол жылланы ичинде жангылычларынг, халатларынг бла да бирге келеди. Тюз да ишге тохташханлай, сууча жазып башлагъан биреуге да тынч болмаз. Жазаргъа керекли материалны ол ичингде «бишгинчи» алып жазып башлагъан, сёз ючюн, манга бюгюнлюкде да къыйынды.
Сынамны юсюнден айтхан заманда, алгъаракъда жазгъан затларымы алып, жангыдан да окъуйма. Алада логика жаны бла материалны бир бири ызындан тизгенде, асыры тюз этмеген жерлерими да эслейме, андан эсе башхаракъ этсем, табыракъ боллукъ эди деп да сагъыш этеме. 

– Филология факультетни бошагъандан сора журналистикада ишлерге муратынгмы эди огъесе башха болумламы келтиргендиле сени журналистикагъа?

– Кертисин айтханда, филология факультетге эм алгъа устаз боллукъма, школда ишлерикме деген акъыл бла баргъанма. Алай эсе да, илму бла кюреширге да бар эди умутум. Болсада базыныулукъ сезимим азлыкъ этгени ючюн, ол мени жолум болмаз деп да сагъыш этгенме.

Алай а студент кезиуюбюзде жамауат усталыкъланы факультетинден келечиле келип, бизге журналистиканы юсюнден кёп билдириу этген эдиле. Ол заманда къалай эсе да жюрегимде бир зат къозгъалгъанча болуп, телевидениягъа диктор болама деп да баргъан эдим. Алай а, анда кечге дери къалыргъа керек эди да, юйде атам-анам окъууунгу тап бошасанг артда кёрюрсе дедиле да, аланы айтханларындан чыгъалмадым.

Болсада аз-аздан къысха затла жазып, аланы «Кабардино-Балкарская правда» газетге Элла Онищенкогъа келтирип да тургъанма. Ол да, сау болсун, кёп затха юйретген эди.

Артда сабий садда ишлей тургъан кезиуюмде жашчыкъланы бла къызчыкъланы ана тилибизни иги билмегенлери жарсытып, аны бла байламлы оюмуму къагъытха тюшюрген эдим. Аны бери «Заманнга» келтиргенимде, Атталаны Жамал бла

Беппайланы Муталип жер болгъанын айтадыла да, алай бла башланады журналистикада жолум.

– Газетни тамблагъы кюнюн къалай кёресе?

– Газетибизни тамблагъы кюню болур ючюн, аны не къадар окъуучугъа сейир болурча, ол аны сюйюп алырча этерге керекбиз. Айхай да, бизге мында ишлерге сюйген жаш адамла да керекдиле. Бир адам да ёмюрлюк тюйюлдю, ызыбыздан жангы тёлю юйренсе, тюшюнсе, ол заманда биз бошуна ишлемейбиз деп сагъыш этерге да боллукъду.

Андан сора уа, эм башы газет – ол къайсы миллетни да энчилигин, кесилигин ачыкълагъан затды. Бизни ёз газетибиз барлыгъына къууаныргъа, ол угъай эсенг, ёхтемленирге керекбиз аллай онгубуз болгъанына. Нек дегенде, биз да миллетибиз дей эсек, ол бизде болгъанлай турургъа керекди.

– Биринчи жазгъан материалынг эсингдемиди? Ол кимни юсюнден болгъанды? Бюгюнлюкде ишингде бек сюйюп кюрешген темаларынг?

– Эм алгъа Бёзюланы Ахияны юсюнден жазаргъа кюрешген эдим, анамы эсгериулерине таянып. Ахия Танаевични кёпле биледиле, тил билим бла байламлы Москвада, Ленинградда да кёп жылланы ишлегенди. Анабызны уа ата къарындашы эди.
Бюгюнлюкде уа тилибиз, школ, илму бла да байламлы темала манга жууукълай къаладыла. Баям, алагъа жюрегим алгъадан да тартханы ючюн болур алай. Жаш тёлюбюз болдургъан жетишимле, эллерибизде ишлегенле да сейирдиле манга.

– Зухура, сени филология жаны бла билиминг аламат болгъаны кишиге жашырын тюйюлдю. Г.Рузвельт кесини заманында халат этерге къоркъмагъыз, аны къайтарыргъа къоркъугъуз, дегенди. Басмада да ол бек магъаналыды, бютюнда периодика халлы изданияда. Халатла ётмезча жазгъан адам неге артыкъ эсин бёлюрге тийишлиди?

- Аллай даража бергенинг ючюн сау бол. Кертиди, жангылмазлыкъ жокъду. Алай а, аны эсингде тутаргъа, экинчи болдурмазгъа сакъ болургъа керексе.
Къайсы бирибиз да жазгъан материалларыбызны жангыдан окъургъа эринмезге, эрикмезге да керекбиз. Сёз ючюн, халат кетсе, ол жюрекни бек къыйнайды, уялгъан да этесе. Окъуучугъа да ол ариу кёрюнюрюкдю деп сунмайма.  

– Тилибиз бла байламлы сорууну бермей къоялмайма. Сен ол жаны бла фестивальлагъа, эришиулеге да къатыша келесе. Болумубуз керти да къоркъурчамыды огъесе мадар этерге онгубуз бармыды алыкъа?

– Бу соруу – ол бизни барыбызны да сагъайтхан болумду. Школлада устазла, газетде, телевиденияда, радиода болсун, журналистлерибиз, алимлерибиз да, биз барыбыз да бир ишни этебиз дерчады – тилибизни сакъланырына, айнырына да къайгъырабыз. Алай эсе да, бизге жамауатны жанындан болушлукъ керекди. Аны айтханым, мектепде устаз не бек кюрешсе да, сабийге юйде ата бла ана айтып юйретмесе, ол ишни бети чыкъмайды. Аны алайлыгъы уа эришиуледе, фестивальлада да эсленеди.

Сёз ючюн, кёп болмай бардырылгъан «Ана тилим, жаным-тиним, мени дуниям!» фестивальда Булунгуда болгъаныбызда, андан къанатла битгенча болуп, ма алай келгенме. Жети атагъа дери санай билген сабий, назмуну къычырып угъай, не айтханын ангылап окъугъан къызчыкъ – ала барысы да кёлюнгю кётюредиле.

Устазларыбыз къайсы элледе да, сау болсунла, ишлейдиле. Ол кёрюнюп турады, алай а, сабийле алагъа болушалмагъанлары да, жарсыугъа, эсленеди. Барды аллай шартыбыз, аны букъдурур кереклиси жокъду, жаланда заманында мадарын кёрюрге керекбиз.

Кертиди, филологияны докторлары болуп барсынла демейди сабийлеге биреу да. Жаланда ала эм алгъа сёлешиу тилибизни иги билселе керекди. Андан къалгъаны уа бири бирине жалгъана, бир амал болур эди.

– Бюгюн сайлауунг болса, жангыдан газет ишни къолгъа аллыкъмы эдинг огъесе башха жол бламы барлыкъ эдинг?

– Бюгюннгю кёз къарамым бла берилсе эди сайлау, хау, башха жолну излерик болмаз эдим. Биринчиден, мында ишлегеними анамы осуятыча сеземе.

Билемисиз, юйде бушуула кёп болуп, къолларым бошланып къалгъан кезиуюм да болгъан эди. Ол заманда ишден кетейим да къалайым деп да сагъыш этгенме. Алай а, анамы газетни сюйгени, ол юйге келмей къалса ырыслагъаны окъуна, къалай эсе да, ол сагъышларыма башхача къаратхандыла.

Былайда Атталаны Жамалгъа ыразылыгъымы дагъыда бир кере билдирирге сюеме. Аллай бир къыйналып тургъан кезиуюмде ишлерге онг бергенине, амалымы ангылагъанына.

– Сен иш бла байламлы кёп адам бла тюбешгенсе. Аллай жигитлерингден эсинге тюйрелип къалгъан энчилери болгъанмыдыла? 

– Нальчикде кинофестиваль болгъанында бери келген къыргъызлы жаш Тынчтык Абылкасымов бла ушакъ этгенибиз сейир эди. Бютюнда ол «Боз салкъын» деген фильмде ойнагъаны. Нек дегенде къыргъыз, узбек, къазах фильмлеге бек къараучума аланы кеслерини тиллеринде. Бизде жюрюген сёз алада не магъанада айтылгъаны, нарт сёзлери, адет-тёрелери да сейирдиле.

 – Поэзияны энчилеучюсе не заманда да, бютюнда Бабаланы Ибрагимни чыгъармачылыгъын. Не бла жууукъду ол санга?

 – Поэзиягъа сюймекликни, баям, гитчеликден юйде, ызы бла школда устазларым бергендиле. Анабыз окъургъа-жазаргъа мектепге баргъынчы окъуна юйретген эди, айхай да, къысха назмучукъланы окъургъа да.

Ол асыры тюз да болмаз, алай эсе да, окъургъа не заманда да ёз тилибизде сюеме. Бютюнда малкъар тилни устазы болгъанымда. Аны себепли тауча жазгъан къайсы поэтибизни, жазыучубузну чыгъармасы да манга жаланда сейир угъай, багъалыды.
Бабаланы Ибрагимни уа, ким биледи, сабийликден да юйде «Туугъан ташым» деген китапчыгъын бегирек окъугъаным ючюн эсе да поэзиясына аллай эс бургъаным. «Мен къаллыкъма санга къапланып, Атамы аягъы басхан жер!» деген тизгинле окъугъан адамны жюрегине жетмей къалай къалсынла?!

Баба улу табийгъатда, жашауда да болгъан хар зат адамгъа ариу къуллукъ этерге кереклисине ийнандырады. Аны тизгинлери ачыкъ ниетли болургъа чакъырадыла. Къаллай терен магъана барды: «Да керекмейди быллай кече, Ай бешик жыр айтдырмай кетсе…» - деген сёзледе. Бешик жыр айтыла эсе, дуния ырахатлыкъдан толуду, жюрек тынчлыкъ да барды.

Ибрагимни назмулары орус тилге кёчюрюлселе, аланы юслеринден илму ишле да болсала, аны чыгъармачылыгъы бютюн даражагъа чыгъарыкъды деп сунама.

 – Саулай «Заман» газетде ишни, адамланы юсюнден да айтсанг эди, жангы окъуучуларыбыз да бизни бла жууугъуракъ шагъырей болурча?

– Газетибизде шуёх коллектив болгъанына кёлюм кётюрюлгенин айталлыкъма. Арада аллай хал болса, ишлеген да тынч болады, ишге сюйюп, къууанып да келесе. Ол жанына баш редакторубуз Къонакъланы Хасан къайгъырыулукъ этгенин белгилерчады.

Белгилегенибизча, газетибизде эрттеден ишлеп келгенле Текуланы Хауа, Холаланы Марзият, Османланы Хыйса, Мусукаланы Сакинат, Токълуланы Борис – биз аладан юйреннгенлей турурча адамларыбыздыла. Жангуразланы Нажабат, Таппасханланы Аминат, Кульчаланы Зульфия, Темуккуланы Амина, Улбашланы Мурат, Курданланы Сулейман газетибизни жаланда бюгюннгю кюнюн угъай, тамбласын айнытырыкъ журналистлерибиздиле. Кетенчиланы Зульфия, бирси къызларыбыз да газетибизни басмадан чыгъарына уллу юлюш къошханлай турадыла. Ким да ангыларыкъды, газет – ол жаланда материал жазып къоюу тюйюлдю, аны хар номерин энчи сюймеклик бла хазырлап, окъуучуну ыразы этерге итиниудю. 

Ушакъны Жангуразланы Нажабат бардыргъанды.
Поделиться: