«Жамауатны сейирлерин жакъларгъа, тюзлюкню къорууларгъа борчлубуз»

Чеченланы Шамилни жашы Борис КъМР-ни прокуратурасында уголовно-сюд бёлюмге башчылыкъ этеди. Ол юстицияны тамата кенгешчисиди, РФ-ни    прокуратурасыны сыйлы къуллукъчусуду, «КъМР-ни сыйлы юристи» деген ат бла белгиленнгенди. Россейни прокуратурасыны къуллукъчусуну кюнюню аллында биз аны бла прокурорланы борчларыны, аманлыкъчыланы жууапха тартыуну, ёкюллени бла къырал терслеучюлени араларында болумланы юслеринден ушакъ бардыргъанбыз.

- Борис Шамилович, шёндюгю къыралда прокуратура нек магъаналыды?

- Соруугъа жууап «РФ-де прокуратураны юсюнден» федерал законда барды. Документде надзор ведомствону борчлары бла полномочиялары шарт тохташдырылыпдыла.  Анга кёре, прокуратура РФ-ни Конституциясы эмда законла къалай толтурулгъанларына, адамны эм инсанны эркинликлери бла праволары къалай сакъланнганларына надзор тамамлагъан федерал органды.

Федерал эм регион толтуруучу эм законла чыгъарыучу, жер-жерли власть органла, РФ-ни Следствие комитетини  къуллукъчулары, башха жууаплы органла бла структурала законланы къалай толтургъанларына, ала адамны бла инсанны эркинликлерин жалчытханларына  надзор тамамлау баш борчларыбыздан биридиле.   Оператив-излеу, дознание, следствие  органла, сюд приставла, аманлыкъ этгени ючюн сюдню оноуу бла жууапха  тартылгъанла тутулгъан учреждениялада законла къалай толтурулгъанларын тинтиу да ишибизде магъаналы жерни аладыла. 

Дагъыда право низамны сакълаучу органланы аманлыкъчылыкъгъа къажау ишлерин бирге келишдириу да бизни ведомствону жууаплылыгъыды. Законлагъа эм полномочияларына тийишлиликде, прокурорла сюдлени ишлерине къатышадыла, законнга чюйре келген оноу чыгъарылса, анга эсгертиуле этедиле.  

Мен КъМР-ни прокуратурасында уголовно-сюд бёлюмге таматалыкъ этеме. Бизни ишибиз «Прокурорланы уголовный судопроизводствогъа къатышыуларыны  юсюнден» буйрукъгъа тийишлиликде къуралады. Документни атындан да ангылашынады къаллай жумушла толтургъаныбыз.

Сюдде  ёкюлню бла  къырал терслеучюню  тенг эркинликлери бла онглары бардыла. Уголовно-процессуал законлагъа тийишлиликде,    сюдню кезиуюнде эки жаны да эсгертиуле чыгъарыргъа, законлагъа чюйреликлеге тарыгъыула хазырларгъа да боллукъду. Да сора  ёкюлню бла къырал терслеучюню араларында къаллай башхалыкъ барды, деп сорургъа боллукъса. Ёкюл терсленнген адамны эркинликлерин бла праволарын сакълайды.  Прокурор а къыралны атындан сёлешеди, аны сейирлерин къоруулайды.

- Ёкюлле сюдде къоруулагъан инсандан терслик кетерилсе, ишекли жанлы оноу чыгъарылса   уллу хорламгъа санайдыла…

- Прокуратура къыралны, жамауатны сейирлерин сакълайды, аны бла бирге уа адамны эркинликлерин къоруулау баш борчубузду. Аманлыкъчы терслигине жолугъургъа, этген бузукълукъ ючюн жууап берирге керекди. Ма ол жорукъну алабыз ишибизде башчылыкъгъа. Къырал терслеучю, ёкюл да законсуз, терс оноу чыгъарылмаз ючюн къатышадыла сюдню ишине. 

Ёкюл битеу законлу амалланы хайырланып, сюдню аллында ишеклини тюзлюгюн тохташдыралса, ол аманлыкъны этмегенин ачыкълаялса, аны жанлы оноу чыгъарылса, хау, ол сёзсюз уллу жетишимди. Болсада терслеу материалла сюдге жетгинчи надзор тамамлагъан прокурорла следствие органланы ишлерин сюзгенлей турадыла, битеу шагъатлагъа багъа бередиле. Прокурор уголовный ишни  битеу шартланы тюзлюклери шарт тохташдырылса къабыл кёреди.

Ишекли жанлы оноу чыгъарылыучуду. Асламында ол следствияны кезиуюнде шагъатла законсуз амалла бла жыйышдырылса  болуучуду. Ол заманда  уголовный иш биринчи сюд инстанцияны къараууна къайтарылады. Алай бла тинтиуле жангыдан башланадыла.

- Аманлыкъла этиледиле, жылдан-жылгъа ала не кёбеедиле, неда  азаядыла. Сиз къалай сунасыз, бузукъчуну жууапха тартыу система аманлыкъланы тохтатыргъа боллукъмуду?

-    Сёзге, мурдар жууапдан къачып, бир тюрлю къайгъысыз жашап турса, аны жамауат унарыкъмыды? Угъай! Ол терслигин билирге, ангыларгъа керекди. Аманлыкъчыла  жаланда терсликлерине жолукъсала тюзелликдиле.

Хар терсленнге инсанны иши уа энчи тинтилгенин айтыргъа сюеме, закон да аны излейди. Бузукълукъ къаллай болумда, не сылтау бла этилгени, аны ауурлугъу, ишеклини ышанлары, хали, ич дуниясы да эсге алынадыла. Тюрмеде тутулуп, дагъыда терслигин ангыламай, къайтарып  аманлыкъ этгеннге жууаплылыкъ къатыды. Жангылып, билмей законну бузгъаннга уа жумушакълыкъ этиледи.   

- Ахыр кезиуде ауур аманлыкъ этгенни ёлтюрюрге деген оноуну къайтарыуну юсюнден айтып башлагъандыла. Сиз а анга къалай къарайсыз? Ол  жамауатны чамландыргъан аманлыкъланы тохтатыргъа боллукъму эди?

- Эки, юч андан да кёп адамны къыйнап   ёлтюрген, акъылбалыкъ болмагъанлагъа зорлукъ сынатхан  дегенча ауур аманлыкъла этгенлеге жууаплылыкъ артыкъда къаты болургъа керекди. Ол мени оюмумду. Халкъны, жамауатны чамландыргъан, кюйсюз ишни этгенни  жашаууну ахырына дери тюрмеде тутаргъа деген оноудан  башхасы жокъду бюгюнлюкде. Алай  законла чыгъарыучула энчи кезиуледе аманлыкъчыны илишаннга салыу деген оноуну къайтарыуну юсюнден сагъыш этерге боллукъ эдиле. Ол хайыр келтирлигине ийнанама.

- Сиз юристни усталыгъын нек сайлагъансыз?

- Мен аны сюйюп, билип, итинип айыргъанма. Тарыхха, адабиятха, юриспруденциягъа сейирим не заманда да уллу болгъанды. Тюзлюкню къорууларгъа сюйгенме не заманда да.  Юридический факультетни бошагъандан сора, прокуратура органлагъа келип, бюгюннге дери да мында ишлейме.

- Ишигизден тюнгюлюп, андан эсе врач  болсам эди да, деген кюн а болгъанмыды?

- Врач жамауатны аллында артыкъда жууаплы ишди. Устаз, медик, юрист – мен бу юч усталыкъны башхаладан энчи кёреме. Жюрегинг тартмаса, фахмунг болмаса ала бла кюреширге жарамайды. Сайлауума сокъураннган кюнюм а болмагъанды.

- Жаш адамланы арасында юридический факультетге сейир хар заманда да уллуду. Бу усталыкъ бла кюреширге сюйгенле  не затха эс бурургъа керекдиле?

- Къыралны Конституциясын, законланы къорууларгъа сюе эсенг, билиминг кенг, терен болургъа керекди. Беш жылны ичинде уа юридический факультетде право жаны бла тюрлю-тюрлю билим бериледи: уголовный, административ, башха. Аланы барысын да терен окъургъа чакъырама.   

Шёндю заман терк барады, чайкъалыргъа, жерингде турургъа жарамайды. Тириликсиз, итиниулюксюз усталыгъынгда жетишимли боллукъ тюйюлсе. Дерследе къаллай белгиле алгъанынг  магъаналы тюйюлдю, бек алгъа билим керекди. Дагъыда сынау жыйышдыргъан да игиди. Прокуратураны жамауат болушлукъчулары бардыла. Асламында ала юридический факультетни студентлеридиле. Бизге келип, ишни энчиликлерин кёредиле, ол да ахшы сынауду.

Мен кесим прокуратурада кёп жылланы ишлегенликге, билимими хар кюн да игилендиреме, окъугъанлай,   жангыртханлай турама. Ансыз жарамайды.  Ёмюр мындан алгъа Ленинни окъургъа чакъырыулары бюгюн бютюнда магъаналы болгъандыла.

- Сизге усталыкъда, жашауда айныуугъузгъа себеплик этген адам бармыды?

-  Вуздан сора    Нальчикни прокуратурасында ишлеп башлагъан эдим. Ол кезиуде уа ведомствогъа башчылыкъны артыкъда билимли, сынаулу адамла этгендиле. Менича жаш адамлагъа усталыкъны энчиликлерин букъдурмай юйретгендиле.   Аллай устазым Нальчикни Ленин  районуну прокуратурасына таматасы Тамара Игнатьева болгъанды. 

Дагъыда шахарны прокурору Анатолий Тхагапсоев да жашауумда магъаналы адамладан бириди.  Анга жамауатда хурмет бюгюн да уллуду. Бу эки адам республикада прокуратураны мурдорун салгъандыла, аны айныууна юлюшлерин къошхандыла. 

КъМР-ни надзор ведомствосуна кёп болмай таматалыкъ этип башлагъан, ишини уллу профессионалы Николай Хабаровну да белгилерге сюеме. Аны башчылыгъында РФ-ни Баш прокуратурасы бла къыралны оноучулары жамауатны бла инсанланы эркинликлерин бла праволарын сакълау жаны бла буйрукъларын толтурургъа хазырдыла республиканы прокурорлары.  

- Биз Россейде прокуратурасыны къуллукъчусуну  кюнюнде  бардырабыз ушакъны. Коллегаларыгъызгъа къаллай алгъыш этерик эдигиз?

- Бек алгъа саулукъ тежейме. Ишигизден, тамамлагъан жумушладан ыразылыкъ табыгъыз.   Хар адамны тутуругъу  юйюрдю  да, кёл этдирсинле, насыплы болсунла.