Аны сюйгени Таукъан болгъанды

- Хапар -

Озгъан ёмюрню 90-чы жыллары уллу сынау эдиле Мурадиннге, кёп башхалагъача. Къырал жашау болумун тюрлендирип, кимле ахшы, аман да умутларына ат бла баргъанда, ол а умутсуз да болуп, жаяу баргъанча эди, кеси да билмей къайры баргъанын. Ол кюнледе, партия, комсомол да кишиге керек болмай къалгъанда, кёпле тас этгендиле къуллукъларын. Алай а терк окъуна жангы властьха чигинжи боуп къалгъанла, анда кеслерине жылы орун тапханла да болгъандыла. Мурадин а, партия къуллукъда кётюрюле баргъан жаш, жол жанында атылды да къалды.

Ол ишлерге школгъа барама дегенде, юйде анга бюсюремедиле. Ыннасы, эринлерин да ыразы болмагъан халда къаты къысып турду да, сора, мен айтмасам, ким айтырыкъды дегенча:

– Директор болуп барсанг да бир иш, – деп тохтады.

– Ання, школда директор болуп мени шуёхум ишлегенин билесе. Мен, аны кетеригиз да, мени салыгъыз деген кюн не адамлыгъым къаллыкъды? Устаз болгъанны уа не хатасы барды? «Аппагъыз биринчи устазладанды миллетде», – деп махтаныучуса да.

– Аны уа ётюрюк айтмайма. Алай… «Атдан тюш да, эшекге», – дегенлей, шахарда уллу къуллукъдан кетип, элде устаз болуп тохтасанг, адамла не айтырла?

Аны уа жашны анасы Мадинахан айтды. Мурадин, аны инбашларындан къучакълай:

– Адамла уа не айтырыкъдыла? Алай да дерле, былай да дерле, анам. Устаз окъутмагъан бир уллу къуллукъчу да жокъду, президент окъуна, – деди.

«Арба аугъанда, жол кёргюзтген кёп болур», – дегенча болду Мурадинни иши, алай а бу тюздю да, бу уа терсди деп ким айталлыкъ эди ол сагъатда – акъылны, оюмну да бир жанына тюртюп, кюч, къарыу, баш болуп, къыралны жукъудан уятхан сагъатда?

Азамат а къууанды, Мурадин школда ишлерге сюеме дегенде:

– Не иги хапар бла келдинг, тенгим! Тамата классланы берейим санга. Билеме сен ишни кезиуюнде жыкъгъан жаш болгъанынгы. Бу дуния тюрленнген заманда сабийлени тюз жолгъа салыргъа кюреширге керекбиз. Къайгъы этерча заманды. «Мен ким болургъа сюеме» деген темагъа кёлденжазма жаздыргъанды да Салихат Мусаевна, жашланы асламысы рэкетле деп жазгъандыла.

– Да, Азамат, ол акъылны алагъа къайдан эсе да бирден жел учуруп келтирмегенин сен да, мен да билебиз. Алай а дуния былай турмаз. Бизни гитче элчигибизде окъуна баш кётюргенлеге къара да, хыйсап эт.

Мурадин школгъа эрттеден да Азинатха кёз къаратып тургъаны ючюн келгенди дегенле да чыкъдыла. Къалай-алай болса да, танг жарыгъын, ахшам шошлугъун, кюнню, айны, жулдузланы да иерге хазыр эди Мурадин Азинатха келечиге.

Алай бла, эсде къалгъан, жерге сыйынмай, кёкге итиннген той кесин кёп сакълатмады. Ишге бирге кетедиле, юйге бирге къайтадыла, окъуучуларыны юслеринден хапар айтадыла. Ма алай барып турду бир кесекни заман.

Айхай да, Азинат Мурадин аны шахаргъа алып кетип, ол анда омакъ кийинип, къуллукъчуну машинасында театрлагъа, концертлеге жюрюрюгюню муратларын этип тургъанды. Алай болмады. Баш иесине шахарда жашаргъа сюйгенин бир-эки кере сагъыннган да этгенди. Ол а:

– Шахарны бир-бир къыйырларындан эсе, бери терк жетесе. Анда болгъан сени юйюнгде да бар, – деп къояды.

Азинатны уа кюню – къарангы, кечеси – жулдузсуз, айсыз, ол умутлары толмасала.

– Хар кимни бирер къайын анасы бола эди, манга уа экиси жетгендиле, – деп тарыгъа эди ол тенглерине. – Къайсындан ыразылыкъ алайым, къайсыны кёлюне жетейим деп, тынчлыгъым къуруп жашайма.

– Жылы юйге хазыр ашха келесе, Азинат. Санга сукъланадыла кёпле. Кишиге эшитдирме ол сёзлени, – дейди барындан да таматаракъ Зайнаф.

– Жылы юй бла ашдан сора адамгъа жукъ керек тюйюлмюдю? – деп сюеледи анга Азинат.

– Керекди, – дейди сабыр Зайнаф. – Керек болмай а! Анга да тап заман.

– Хау, табарса…

Кюнлени биринде Тюркден келген къонакъла келдиле школгъа сабийле бла тюбеширге. Аланы араларында ахлуларын излегенле да чыкъдыла. Азинатны атасы кеси тукъумундан адамны биргесине къонакъланы барын да чакъырды юйюне. Киеуге жетген жумушланы эте, Мурадин къонакъланы айыпсыз сыйларгъа кюрешди.

Келгенледен бири таулу жыргъа тынгыларгъа сюйгенин айтханда, къартла да эжиу эте, къоншу къарт Юзейир «Стамбулчуланы жырларын» айтып, барын да жилятды.

Муслийман къырал деп, келип

Къуюлгъанек Стамбулгъа.

Сиз тынгылагъыз андан сора

Бизде къыйынлыкъ хапаргъа, хой…

Бир ненча халкъ жыргъа тынгылагъандан сора, къартладан бири:

– Энди Азинатчыкъ жырласын, – деп тиледи. – Бир ариу жыр айтчы, къызым.

Ол уялды, болсада, атасы хо дегенде, ариу ауазы бла:

– Мени сюйгеним Таукъан болгъанды,

Тау кийиклени мараучу.

Сени таныгъанлы, кесим болгъанма

Келлик жолунга къараучу…– деп башлагъан эди эрттегили жырны.

Къонакъ жашланы араларында Таукъан деген жаш болгъанын а артда билгенди Мурадин, кюнлени биринде шахаргъа жумуш бла кетген Азинат артха къайтмай къалгъанда. Аны Таукъан бла Тюркге кетгенин а нёгер къызы айтхан эди артда. Ол кюнледе Мурадинни юсюнде эл, жамауат кёзю бла кёрген эди, кёкде къара булут дуния жарыгъын къалай жапханын.

Андан бери жыйырма жылдан иги да атлагъанды. Азинатны аты унутулгъанды. Атасы-анасы да харам этип, къызларын сагъынмай тургъандыла кёп жылланы.

Кюнлени биринде школгъа, Мурадинни излей, бир адам келгенин билдиргенде, дерс бошалгъынчы сакъласын деп, ишин бёлдюрмей, андан сора чыкъды Мурадин. Коридорда аны сакълап сюелген къыз, кимни эсе да эсине тюшюргенча болду, эсгералгъан а этмеди.

Къыз:

– Атам, мен сени кёрюрге келгенме Тюркден, – дегенинде, ол туман ичинде айтылгъан ауазча эшитилген эди Мурадиннге.

Ол заманда ангылагъанды ол аны аллында сюелген къыз кимни эсге тюшюрюрге кюрешгенин: ол аны анасына ушай эди!

Ала бирге юйге кирип келгенлеринде, Мурадинни анасы къызгъа соруулу къарап тохтагъанда, не бола тургъанын къалай эсе да жюрек теренинде ангылап, юйдегиси Мариям:

– Кел, къонакъ, сау кел! – деп, алгъа атлап, биринчи къучакълады къызны. – Анабыз, кёрмеймисе бу къыз санга ушап тургъанын?!

Мурадинни эки жашчыгъы да жарыкъ саламлашдыла узакъдан келген эгечлери бла. Ол заманда юйню ичин алгъан ауаралыкъ къалай эсе да эрип башлады да, тас болду.

Мёлек, къызны аты алай эди, атасын, ата жууукъларын излей келгенин айтханда, аны барын-жогъун да билмей тургъанларына сейир этгендиле юйдегиле.

– Мени ёсдюрген атам Таукъан болгъанлыкъгъа, ол бир заманда да букъдурмагъанды мен кимни къызы болгъанымы. Айтханлай, эсгертгенлей тургъанды Кавказда къан жууукъларым жашагъанларын. Ма бюгюн а мен сизни барыгъызны да танып, къалай насыплы болгъанымы билселе, ол да, анам да бек къууанырыкъ эдиле. Къарындашым да келгенди мени бла бери, жангызлай жибермейме деп, алай ол Нальчикде къонакъ юйде къалгъанды.

Таматаланы айтханларын эте, Мурадинни жашлары аны да алып келген эдиле юйге. Алада болгъан къурманлыкъгъа тийре жыйылгъанда, Мурадинни ата къарындашы Махай кеси барып чакъыргъанды анга Азинатны атасын бла анасын.

Кетгенлени, келгенлени, айырылыуланы, тюбешиулени, жарсыуланы, къууанчланы, ажашыуланы бла кечмекликлени жыры, кюйюдю жашауубуз.