Ахшы амалланы кийиргенди

Узакъ тау эллерибизни школларына Советлени къыралыны кезиуюнде башчылыкъ этгенлеринден сора да, мектеплени даражаларын кётюрюуге, аланы тапландырыугъа да эс бургъан, кёллери бла ишлерине берилгенлерибиз аслам болгъандыла. Аланы санындады бизни орус тилни жашырынлыкълары, литератураны да сейир дуниясы бла шагъырейлендирген, школубузгъа иги кесекни таматалыкъ этип тургъан РФ-ни Халкъгъа билим бериуюню отличниги Шабатукъланы Налдюз Алихажиевна да.

Огъары Малкъарны эски эллеринден бири Мухолда туугъан къызчыкъны жашауунда ол кезиудеги сабийледен уллу башхалыгъы болмагъанды. Ыннасы Тыяны огъурлу, кёпню да билдирген тамашалыкъ жомакъларына тынгылай ёсгенди. Налдюзню атасы Къужонланы Алихажини бахчасын а кёпле билгендиле. Ол хобуста, наша, помидор, дагъыда башха тахта кёгетле, жемишле ёсдюрюп тургъанды. Жюзюмлери да болгъандыла. Урлукъланы уа Дюгерге барып, андан келтирип тургъанды.

Болсада, Къужонланы юйюрню насыбы узакъгъа созулмай, аталарын жалгъан дау бла тутадыла. Халкъыбыз туугъан жеринден кёчюрюлгенинде уа, аны письмосу, насыпха, хапчукланы ичинде къалып, ала бла бирге баргъанды. Аны хайыры бла, анда жазылгъан адресге кёре излегенди артда аналары Келимат баш иесин.

– Анабызгъа ол къыйын жумушда Чочайланы Мазан бла Аккыланы Магомет болушуп, къагъытла жарашдырып, атабыз болгъан жерге жибергендиле. Биз ол заманда беш сабий болгъанбыз. Къазахстанны Кёкчетау областына тюшгенбиз. Атабызны тапхан кезиуюбюзде ол вольный высылкада эди. Къыйналып тургъанына да къарамай, анда да бахчачылыкъ бла да кюрешгенди. Юйюр бирге жыйышхандан сора да, бизге тёрт сабий къошулгъанды. Жунчумай жашаргъа уа, баям, атабызны ишни, жерни сюйгени болушхан болур эди.

Бизни кёчюргенлеринде, манга бир беш жыл чакълы болгъанды. Машиналагъа миннгинчи, артха къайтып, гинжими излейме. Аны табып, ыннамы кюбюрчекчиги болуучу эди да, аны да алып келе тургъанымлай, солдат, урушуп, аланы сыйырады. Ол кюн мени жаланда илляуларым угъай, менича, кёплени сабийликлери сыйырылгъан эди, - деп эсгереди ушакъ нёгерим.

Налдюз бирси тенглери бла бирге къазах школгъа жюрюгенди. Ала окъуу керекле, юс, аякъ кийим болмай къыйналгъандыла. Аны билимге итиниулюгю уллу эди. Артда таулу къызны мектепни комсомол организациясына секретарьгъа айыргъандыла. Ол шарт а аны жюрегинде халкъы ючюн деп сейир сезимни, ёхтемлиликни да туудургъанды. Устазлары аны тукъумун, атын айтмай, «Кавказ пойдёт к доске» деп чакъырыучулары анга къалай къыйын тийгенин, жюреги къалай сыныучусун ол бюгюн да унутмайды.

Налдюз Алихажиевна бюгюнлюкде школда ишлемей эсе да, аны къыйынын эллиле биледиле. Туугъан жерибизге къайтханларында, баш иеси Шабатукъланы Мухаммат бла бирге Бабугентде тохташадыла. Экстернат амал бла бу элде онунчу классны да бошайды. Юйюрю болгъанына да къарамай, окъууун андан ары бардырыргъа кёлленеди.

1958 жылда Нальчикде педагогика училищеде малкъар мектеплени устазларына деп тёртайлыкъ курсла ачылгъан эдиле. Аны билгенлей, замандан кеч къалгъанына да къарамай, ол ары кирирге таукел болады. Ол замандагъы жарыкъландырыу министр Чеченланы Шамилни болушлугъу бла Налдюзню ары окъургъа аладыла.

Курсланы бошагъанындан сора уа, аны Къара-Суу элни школуна ишлерге жиберирге дейдиле. Къолунда къагъанагъы болгъаны себепли Къужонланы къызлары Бабугентни мектебинде лаборант болуп къалады. Алай эсе да, алыкъа кесини мураты толгъаннга уа санамайды.

Ол дерсле берирге ёсюп келген тёлюню юйретирге сюе эди. Муратын толтурур акъылда 1962 жылда КъМКъУ-гъа киреди. Бу кезиуде уа ол юч сабийни анасы болгъанды. Алгъа башланнган класслада устазлыкъ этеди, ызы бла уа таматаракъланы орус литературадан окъутады. Къуру дерсле бергени бла чекленип къалмай, жамауат ишге да тири къатышады.

Итиниулюгю уллу болгъан тиширыуну эм алгъа школну завучу этедиле. Кёп да бармай, къысха заманны ичинде уа, аны мектепни директоруна саладыла.

Айхай да, бюгюнлюкде быллай билим берген махкемеге тиширыу башчылыкъ этгени бла инсанны да сейирсиндираллыкъ тюйюлсе. Алай эсе да, биз, ол замандагъы сабийле, аллай ишни эр киши тамамласа тюз болгъан суннганбыз.

Аны юсюнден Налдюз Алихажиевна кеси уа былай дейди: «Тиширыуну юйюрюнде ишин ангыласала, анга таянчакълыкъ этселе, ол не уллу жумушну да тындыраллыкъды. Школда ишлеп башлагъанымдан сора, бир кюн тынчлыгъым болмагъанды. Юйде да тёрт сабий ёсдюргенбиз. Къалайда да жетиширге кюрешгенме».

Не заманда да ол мектепде низам болурун излегенди. Узакъ тау элде билим бериуню качествосун игилендирирге, анга керекли онгла къураргъа, тийишли мадарла излерге кюрешгенди. Мен директорма деп, кабинетинде олтуруп турмагъанды.

Эрттенликле эшик аллында хар окъуучугъа тюбеп, ариу айта, дерсге алай ашыргъанды. Школда директор болгъанындан сора да, эл Советни председателини орунбасары болуп тургъанды, дагъыда башха жамауат ишлеге къатышыргъа да жетишгенди.

Шабатукъланы келинлери башчылыкъ этген кезиуде мектепге къонакъла терк-терк келиучюлерин белгилерчады. Бу окъуу юйню болуму, кёрюмдюлери да бийик даражада болгъанларын РСФСР-ни ол замандагъы жарыкъландырыу министрини орунбасары Георгий Веселов бери келгенинде, бирсиле да белгилеген эдиле.

Онюч жылны ичинде ол мекямгъа класс отоула къошдургъанды, устазланы юйюн, эркин эмда жарыкъ спортзалны ишлетгенди. Тизгиннге уллу эс буруп, школну арбазына, тийресине да асфальт салдыргъанды, терекле орнатдыргъанды.

Анча заманны ичинде аслам тёлюге, ол санда бизни классыбызгъа да, кёп ариу сёзюн эшитдиргенди. Аны айтханына окъуучула бир сейир ууазгъача тынгылагъандыла. Анданды бюгюнлюкде да унутмагъанлары кеслерини устазларын, директорларын да.

Жарсыугъа, сюйген ишинден баш иеси къыйын ауругъаны себепли тюшгенди кетерге. Алай эсе да, аны мектепни ахырысы бла да къояр акъылы жокъ эди. Кюйсюз ёлюм Мухамматны сыйыргъандан сора, ол артха, школгъа келирге дейди. Алай, жарсыугъа, мектепни айныууна аллай бир къыйын салгъан, элде алгъыннгы директор тиширыугъа, къалай эсе да, жер табылмай къалады. Аны уа бар эдиле алыкъа кючю, билими, ангылауу да.

Жашау да, кертиси бла да, аслам зат тюрлене барады. Къыралыбыз, билим бериу, башха къыйматла да алай. Болсада тюрленмезлик затла да бардыла. Адамлыкъ аладан бириди. Кесини ол ышанын тас этмеген инсан а, баям, не махтаугъа да тийишлиди. Налдюз Алихажиевна уа аллай адамды.

Саулай алып айтханда, жаш тёлюню окъутуугъа-юйретиуге отуз жылын берген тиширыу, заманны озгъанына да къарамай, аланы барысын да эсинде тутады. Школ къагъытлары бла бирге уа аланы открыткаларын, саугъалауларын да сакълайды.

Аны тюрлю-тюрлю грамоталары, дипломлары, ол санда РФ-ни Жарыкъландырыу министерствосуну атындан да, бардыла. Андан сора да, ол «Билим бериуню отличниги» деген белгиге тийишли болгъанды. Бек багъалы саугъагъа уа ол жашы Малик аскерде къуллукъ этген кезиуде аны командири полковник Климов жиберген бюсюреу къагъытны санайды.

– Не десек да, тиширыу эм алгъа анады. Кесини аналыкъ борчун да толтуруп, тутхан ишинде жетишимли болса, ол заманда насыплыды. Алай эсе, мен да насыплыма. Мени жаланда тёрт тюйюлдюле сабийлерим, ала кёпдюле. Ненчасы билим алгъан эселе да къолумда, барысына да ёз балаларымача къарагъанма. Ала да, бир сёзюмю жерге тюшюрмей, айтханымы этгенлей тургъандыла, – дейди ол кеси уа.

Къадар алай тюшюп, ол школгъа ишге, директорну къуллугъуна да октябрьни бешинчисинде келгенди. Дунияны жарыгъын да ол кюн кёргенди. Аны алайлыгъын а аны къолунда билим алгъанла барысы да биледиле, унутмай, жыл сайын да алгъышлагъанлай турадыла. Алай бла устазланы байрамларында ол аны бла бирге кесини туугъан кюнюн да белгилейди. Анга, къадарны ахшылыгъындан, энди 86 жыл толгъанды.

Бюгюнлюкде уа огъурлу ананы эмда ыннаны кёз жарыгъы, къууанчы-жубанчы да туудукъларыдыла. Аладан туугъанла бютюнда кёллендиредиле. Ёз сабийлерини хар бири да энчи ишле къурап, тутхан жумушларында барысы да жетишимлидиле.

Алай эсе да, Налдюз Алихажиевна, кеси чертгенича, аны кёпдюле сабийлери. Ол бюгюнлюкде да аланы жашауларына къайгъыргъанлай турады.

Аны бир дерсинде олтургъан, ол бирсилеге ушамагъан сабыр да, шош да ауазына тынгылагъан, аны сюйдюмлюлюгюн кёрген окъуучу аллай устазны, директорну да унутмазлыгъына, айхай да, ийнанабыз. Ол ийнаныулукъ бла бирге уа аны къолунда билим алгъанланы барысыны да атындан анга мындан арысында да саулукъ-эсенлик, узакъ ёмюр тежейбиз.