«Менден хапар сорсанг…»

 Хапар 

Къара шаудан къатында тюбешиучю эдиле бирде Жамилят бла Ахмат, къыз ары суу алыргъа барса нёгер къызлары бла. Сёлешген а аз этгендиле – жаш атына суу ичиргинчи. Бир бир бетлерине къараргъа окъуна уялгъандыла.

– Муну да былай термилтип, узакъгъа созуп турма болжалны, Жамилят. Алай этсенг, кесим барып къаллыкъма Ахматха, – деп, кюлюучю эди Саният.

– Да не созар кереклиси барды? Кюз арты жетгенлей, тойгъа чакъырасыз. Къобузчунг хазыр, тепсерикле да алай, ма сакълап турабыз, – деп къоша эди анга къобузчу Марзият.

– Хау, сизни сюзюлгенигизге къарап турлукъма, кесим тепсерикме тоюмда Ахмат бла, сизни да сукъландырып, – деучю эди Жамилят да, ала бла бирге кюле.

Алай ала айтханча болмады. Кюз артына дери да турмай, уруш башланды да, Ахматны аскерге чакъырдыла. Жангыз бир къагъыт алгъанды андан Жамилят. Ахмат анда: «Узакъ Брестден тансыкъ саламымы иеме санга, жанымдан багъалы кёрген Жамилятым. Менден хапар сорсанг, санга тансыкъдан сора хатам жокъду…»

Хата уа кёпмю сакълатырыкъ эди? Узакъ да бармай келген эди къара къагъыт Ахматны атасына бла анасына. Аланы сагъынса, бети жарыйды Жамилятны.

– Бек ариу кёргендиле мени. Баям, жашларыны бетинден, жаннет чыпчыкълары болсунла, – деучюдю ол.

Аланы сюргюнде ауушханларына уа бек жарсыучуду.

Брест тийрелеринде къаллай къаты сермешле баргъанларын а ол артда билгенди Ахмат бла бир кюн аскерге кетген Халитден, кёчгюнчюлюкде анга тюбегенинде.

Элге фашистле киргенде, аталары, къарындашлары урушда болгъан юйюрле къачып, дорбунлада букъгъан эдиле. Ол заманда топладан, окъладан къаяла къалай зынгырдагъанларын бир заманда да унутмайды Жамилят. Алай таууш бар эди, жанынг табанынга къачарча.

Ючюнчю кюн келген эдиле элден, келечиле болуп, юч киши. Узун Азретни:

– Къайтыгъыз юйлеригизге. Душман кишиге тиерик тюйюлдю. Муслийманлагъа уллу хурмет этедиле, таматалагъа Къуранла окъуна юлешгендиле, – деп, алай айтханын да унутмагъандыла къачхынчыла.

Кими ийнаннганды, кими ийнанмагъанды, алай сабийле бла агъач ичинде кёпге кечиналмазлыкъларын бары да ангылагъандыла. Алай бла элге тебирегендиле. Ала кёпюрге жетгенде, алайда сюелген киши аскерчиледен эки узун жаш, сюрюуден айырып, тёрт-беш уллу малны бир жанына этгенде окъуна ангылагъан эдиле элчиле аланы «хурметлиликлерин». Ол ийнекледен бири Жамилятны анасы Зуриятны эди. Айхай, алагъа да аш керек эди.

Зуриятны жашы Азрет аскердеди. Баш иеси Жамал а, жаралы болуп, андан бир айгъа солургъа келип тура эди да, аны да жолу юзюлюп, партизаннга чыкъгъанды. Тауда болгъанын биледи юйюрю.

Ала юйге жыйылгъан кюнню кечесинде, ким эсе да терезени акъырынчыкъ къакъгъанын эшитип, Зурият терезени ачханында, аны аллында баш иеси Жамал угъай, эл къыйырында жашаучу къумукълу Алий сюелип тургъанын кёргенди. Ол анга зат да соргъунчу, къумукълу киши:

– Зурият, бусагъатчыкъда окъуна элден таймасагъыз, аман кюн кёргюзтюрюкдюле. Жамалны хапарын билгендиле, излейдиле. Сизден тасха сурарыкъдыла. Терк болугъуз, бир сагъатдан бахчаны баш жанында сакълайма, – дегенинде, эки тиширыу да терк окъуна жолгъа хазырланыргъа кюрешдиле.

Алай а бир сагъатха не затынгы эсге алып жыяллыкъса? Ашыкъмай а амал жокъ.

Къумукълу Алий аланы Пошт жолда ара мюлкню къошуна дери жетдирди. Алайда уа келгенлени Жамал бла нёгерлери сакълап тура эдиле. Алай бла айдан артыкъ тургъандыла Жамилят бла анасы партизанла бла. Аш-сууларына, юс-башларына жарагъанлары ючюн, алагъа жашла ыспас да этгендиле, ыразы да болгъандыла.

Элге тасхагъа чыкъгъан къауум полицайладан бири Жамалны эгечи Зубайданы ёлтюргенин, дагъыда аны эки нёгерин тутуп, школ подвалгъа атханларын эшитгенде, Жамал жол кёл алгъаны сейир тюйюлдю. Юйдегисин бла къызын а биргесине элтирге унамагъанды.

– Бир да, эки да айтма, Жанхот къызы. Билесе, мен анда сизни къорууларча тюйюлме. Эгечими уа жерге салыргъа борчумду, – деп къойгъанды.

Ол кюн алайда болмагъанына ажым этсе да, не эталлыкъ эди Зурият тиширыу башы бла душмандан толу элде? Чырмау болургъа уа боллукъ эди.

Иш а былай болгъанды. Зубайда урушха дери да элде тигиу этген ательени таматасы болуп тургъанды. Уруш башланнганда уа, анда аскерчилеге кийимле, ол санда тонла да тикгендиле. Жаланда душман киргенде тохтагъанды анда иш.

Чолакъай деп, немислилеге къуллукъ этген полицай келип, Зубайдадан анга бир акъ тон тигерин тилегенди.

– Мен санга акъ тон кийдиргинчи бир сакъла! Санга – халкъынгы, къыралынгы сатып айланнган итге – тон угъай, кебинлик да тийишли тюйюлдю! – дегенди анга Зубайда.

Ол заманда Чолакъай аны сюелген жеринде уруп, ёлтюрюп къойгъанды.

Кече бла Зубайданы басдырыргъа кюнлюм къабырлагъа чыкъгъан жыйында да болгъан болур эди бир тили узун, алайда тутхан эдиле Жамалны душманны этегин кётюрюп айланнган сатхычладан экиси. Артда уа аны ёлюгюн, кёпле бла бирге Прохладна таба баргъан жолну жанында Зурият кеси да барып къазгъан урулада тапхандыла.

Душман, Чолакъай да биргелерине, элден кетип, ала таудан тюшгенде, кюйген юйлерини аллында сюелип къалгъан эдиле Зурият бла къызы. Жамилятны жилягъанын кёрюп, Зурият кесин къолгъа алыргъа кюреше эди. Артда билгенди ол Жамилят кюйген юйлерине угъай, анда Ахматдан келген жангыз къагъыт жастыкъ тюбюнде къалгъанына жиляй эди.

Сау болсунла, эллилери жыйылып, изеу этип, кийирген эдиле аланы эки отоулу юйге. Алай ангда жашар кюнлери саналып тура кёре эдим аланы. Кёп да бармай, кёчгюнчюлюк сынаргъа тюшген эди саулай халкъгъа.

Шимал Къазахстаннга тюшгендиле ала. Андан къыйын жер а болмаз эди бу сынауда – хар он адамдан жетиси-сегизиси ёле эди ачдан, жаланнгачдан, къарыусуз болуп, ауруу къысхандан. Ма аллай, ёлюм тёрели болуп къалгъан кюнлени да кёргендиле ала. Эсге тюшюре эди Жамилят, аны туугъан элинде жылгъа бир къарт ауушса, аны къарасын кийип, жылны ичинде кюлмеген, уллу сёлешмеген эллилерин. Мында уа сакълай эдиле, жаз келип, жер жумушап, ары къачан салабыз деп ауушхан ахлуларын. Алай болгъунчу уа, ёлюклени къарда тутхандыла, отунлача, бир бири юсюне къалап.

Азрет урушдан къайтып, аланы жер юйчюклерине кирген кюнню уа Жамилят сюйюп эсгериучюдю. Кёкюреги орденледен, майдалладан толуп, ариу аскер кийимли жаш киргенде, таныялмай окъуна сюелген эди къарындашын. Ол аланы тапханы бла жашау да башха ыз алгъан эди.

Кёп бармай ала Алма-Ата тийресине кёчюп, анда да он жылгъа жууукъ жашагъандыла, артха къайтхынчы. Азретни кёрюп, аны сюймеген болмаз эди. Хау, аллай жаш а Саниятдан ычхыныр эди. Бошму сакълап тургъанды ол аны анча жылны? Ма алай юйдегиленнгендиле ала.

Жамилят да Халитге анда тюбегенди, бир кюн базаргъа чыкъгъанлай. Ол заманда айтханды Халит Ахматны хапарын. Ол аны жерге адетде болгъаныча салмагъанына бек жарсыгъанын кёрюп:

– Да, санга аны ючюн ким дау этерикди? От-окъ тюбюнде аллай онгунг болмагъанын ким да ангылайды, – деген эди Жамилят.

Ала бир юйюр къурап, къолларында эки жашчыкълары бла къайтхандыла Кавказгъа. Къызчыкълары уа мында туугъанды.

Сабийле бир кесек ёсюп, онг болгъанлай, ала Халит бла Ахмат бирге уруш этген Брест тийрелерине барып къайтхандыла. Ахматны атын да тапхандыла къарындаш къабырда. Мында уа душман бла кюрешде жоюлгъан жашлагъа сын таш сюегендиле, бирде бирле келип, дууа тута турурча.

Мусукаланы Сакинат.
Поделиться: