«Музыка бла бир тилли болургъа излейме, нёгерге да аны сайлайма»

Саратовну Л.В. Собинов атлы къырал консерваториясыны композиция бла музыка теория кафедрасыны выпускниги, бюгюнлюкде РФ-ни Композиторларыны союзуну келечиси, СКГИИ-ни преподаватели Малкъандуланы Ахматны чыгъармачылыкъ жолуна барыбыз да къууанып къарайбыз. Аны «Минги-Тау» биринчи малкъар симфониясы, «Омела» симфониясы, «История народа на устах» къобузгъа бла струнный инструментлеге поэмасы, «Горы молчат, но помнят» чыгъармасы, Мечиланы Кязимни «Тахир бла Зухура» поэмасына кёре жазылгъан «Легенда гор» операсы эм башхала керти да бийик профессионаллыкъны кёргюзтген шартладыла.  Эсимдеди, «Минги-Тау» симфониядан сора таулу халкъны ёхтемлиги, залда уа ол ингирде аламат макъамла, къызыу къарсла, жарыкъ ышарыула, алгъышла, гюлле – бир сёз бла айтханда, толу аншлаг болгъанды. Ахматха чыгъармачылыкъ бла байламлы бир ненча соруу бергенбиз да, ол ушакъны басмалайбыз.

- «Минги-Таугъа» къайта, къаллай магъана салгъанса сен анга, нени юсюнденди чыгъарма?

- Жазып башлагъанымда, ол къаллай боллугъун билмегенме, алай  фольклоргъа таянырыгъымы уа шарт ангылай эдим. Ары дери къурагъан чыгъармаларыма кесим эшитген айтыуладан, аппам айтыучу жырладан кесеклени къошханма, «Горы молчат, но помнят» дегеннге уа  Тамбов областьдан отец Александрны дин назмуларыны темалары да кийирилгендиле. Ол дегеним, отсылкала болгъандыла, алай, симфониягъача, быллай кенг фольклор материалны уа бирда хайырланмагъанма.

Фольклор материалланы манга радиону фондларындан Тебердиланы Мариям жаздырып бергенди. Аны ючюн ыразылыгъымы билдирирге сюеме.  Симфонияны ал кесегин бир белгисиз таулуну сыбызгъыда ойнагъан мотивлери тюрлендирилип къурагъандыла, ол саулай чыгъарманы кульминациясы болгъанды. Биринчи бёлюмюнде «Гапалау» эшитиледи, экинчисинде – сандыракъ, соната-классика ючюнчю циклда –  къарачай-малкъар тепсеу абезехни макъамлары, тёртюнчю бёлюмде уа уллу классиклени формаларына таянып была битеу бирлешдирилгендиле, рефренде  уа тюз тепсеуню макъамы да эшитиледи. Саулай чыгъарма гитче, алай бюгюле билмеген кючлю, ёхтем халкъны тарыхын кёргюзтеди.

- Хар ахшы иш инсанны бир затха юйретеди, энчи бир дерс болады. Бу чыгъарманы да болгъан болур аллай бир фикири?

- Мен оюм этгенден, аслам адамгъа ишеклиликлерин, экили болуп тургъан къылыкъларын къояргъа тийишли сунама. Студентме, ахча ишлерге да кюрешеме, алай бу проектге къоратылгъан чакълы бирни мен къолумда да тутмагъанма. Къалай-алай болса да, концерт къуралгъанды, ол муратым жашаугъа кийирилгенди. Ишекли болуп турсам а, бу жумуш тындырыллыкъ да болмаз эди, баям.

Ишими  халкъыма магъаналыгъын ангылай, манга ийнаннганланы алдамазгъа кюрешгенме бек биринчиден.  Бу симфония бла ышаныуларын, ийнаныуларын тас этген, мудах халларындан ычхыналмай тургъан инсанлагъа жашаргъа, алгъа барыргъа, тюнгюлмезге кереклисин эсгертирге излегенме. «Минги-Тау» миллетими огъурлу адамларына къолумдан келген гитче саугъамды.

- 2015 жылда интервьюбузда сен хар жазылгъан чыгъарманы ёзегинде сюймеклик барды, деген эдинг. Сени, жаш композиторнуча, оюмунга кёре, сюймеклик бла музыка къалай байламлыдыла?

- Сюймеклик кёп тюрлю болады, адам да бирчалай турмайды да. Мени сюймеклигим не бла кюрешгениме кёре къуралады. Симфонияны юсюнден айтсакъ, ол ёз фольклорубузгъа табыныуду. Ишими чегинде хар нота жюрегимден ётюп, къагъытха алай тюшеди, ала мени ич дуниямдан юлюшлю болуп чыгъадыла. Музыка бла сюймеклик аллай бола болур.

Ол сезимни юсюнден айтхан бек къыйынды, ол музыкадан да бегирек абстракциялы ангыламды. Аны юсюнден шарт айталмайма, аны музыка бла, неда энчи адам бла байлаялмайма мен.

- Бюгюннгю классика музыканы юсюнден не айтыргъа боллукъса?

- Хар композитор – ол реформаторду. Аны себепли кесинги айырмалылыгъынгы кёргюзтюр ючюн угъай, концертинге келгенлени сейирлери ючюн ишлерге тийишли болур.  Андан сора да, бюгюнлюкде уллу классиклени чыгъармаларын эстрадачыла кеслерича хайырланып, тынгылаучуну изгилтин этедиле. Сёз ючюн, амалым болса, Константин Меладзени «Обернитесь» деген жыры ючюн сюдге берир эдим. Нек дегенде ол Георгий Свиридовну «Метель» циклын къатлап къойгъанды. Белгилисича, эм алгъа халкъ музыка жаратылгъанды, артда аны жырлагъанла, сокъгъанла чыкъгъандыла. Бусагъатда уа ол макъамланы кеслерича бюкгенлени заманыды.

- Сени да ол жаны бла терслегенлерин билебиз?

- Терслерге боллукъду не затда да, алай мен чыгъармамда энчи бир композиторну макъамын алып хайырланмагъанма.  Жаланда къарачай-малкъар халкъ чыгъармачылыкъны мурдоргъа тутханма, анга тыйгъыч салыргъа уа кишини эркинлиги жокъду. Ол жаны бла сёз айтханланы бириники да тюйюлдюле бу макъамла. Бир терс зат этсем, чурумум болса, баям, концерт заллагъа аягъымы басдырмаз эдиле.

Бир кишиге дауум жокъду, кишини жюрегин къыйнаргъа  да сюймейме, жаланда музыка ючюн ишлейме, аны уа, белгилисича, не географиясы, не миллети жокъду. Мен да аны бла бир тилли болургъа излейме, нёгерге аны сайлайма.

- Игорь Стравинский кеси заманында «Советы молодым композиторам» атлы жазмасында жаш композиторла макъамгъа узалып, артда уа къачып къутулургъа кюрешгенлерине жарсыгъанды. Сени уа, ол айтханча, къачар акъылынг болгъанмыды?

- Бек кёп кере! Кюн сайын! Ол итиниу бюгюн да бошлап къоймагъанды. Саратовда педагогларым Владимир Мишле, Лилия Вишневская, Елена Понамарёва, Владимир Орлов, Иван Субботин, Татьяна Карташова, Наталья Осипова къуралыуума, ол жаны бла тохташыуума уллу къыйын салгъандыла.  Аланы, ёз миллетими ышаныуларын алдаргъа эркинлигим болмагъаны кёп затдан тыяды.

Алай окъугъандан а, букъдурмай айтайым, арыгъанма. Битеу эсли жашаууму парта артында олтуруп оздургъанма. Энтта ассистентура-стажировкада билимими ёсдюреме. Алда жашлыгъым угъай, уллу иш, уллу жууаплылыкъ сакълайдыла. Алай халкъымы арасында болгъанымда жылыулукъ, ёхтемлилик, сёзсюз, андан ары ишлерге кёллендиредиле. Ийнаныгъыз, ол омакъланыу, орусча айтайым, самооценкамы кётюрюрге кюрешиу да тюйюлдю. Андан сора да, юйюмде анам, аны хар кюнден жерине сала биледи.

- Атанг-ананг сени сайлауунга ыразымыдыла?

- Ала сайлауума артыкъ къууаннгандыла неда ыразы болмагъандыла деп айталлыкъ тюйюлме. Къаллай жетишим бла къайтсам да, юйюрюм мен этген ишге табынады, аны ючюн артыкъ сый излейди деялмайма. Былайда кёзлени жарыкълыгъы магъаналыды. Кетген заманымда кёргенме аланы кёзлерин, симфониям бла къайтханымда да кёргенме ол кёзлени. Атамы ыразылыгъы, анамы сабыр къууанчы бла насыбы – ол затла дуния башында не уллу ырысхыдан да сыйлыдыла!