Ишсиз къалмазча не усталыкъны сайларгъа керекди?

Бусагъатда бек кёпле узакъ жерлеге кетип,  тюрлю – тюрлю къурулушлада урунадыла. Ол а ачыкъ кёргюзтюп турады: къара ишге къолу жарашхан адам не заманда да башын кечиндирликди. Шёндю бир-бир бёлюмледе   специалистле жетишмей да тебирегендиле. Нальчик шахарны халкъны иш бла жалчытыу департаменти билдиргеннге кёре, Къабарты – Малкъарда жангы ачылгъан производстволада ишчиле жетишмейдиле. Адамла иш хакъны тенглешдирип, къайда кёбюрек ахча тёлеселе, ары барадыла. Бек къаты изленнгенле инженерледиле, алай тийишли вузлада анга юйретген факультетлеге артыкъ уллу конкурс жокъду – жаш тёлю урунуу жолларын аны бла байламлы этерге итинмейдиле. Энчи орта билим бериу система да жокъну орунундады. Техникумланы бла ПТУ-ланы орунуна келген колледжлени саны азды, кеслеринде да артыкъ иги билим берилмейди. Бу айтылгъан затла бары да бек уллу жарсыудула; шёндюгю ишчиле алгъадагъыладан билимли да, хунерли да болургъа керекдиле, кеслери да жангы техникада уста ишлей билирге.

Изленнген вакансияланы араларында бишлакъ этиу жаны бла технолог да барды. Быллай продукциягъа сурам бир ненча кереге ёсгени себепли предприятияланы ишлери да къазауатды. Алай сагъынылгъан специалистле уа жетишмейдиле.

Аграр бёлюмде да импортну алышындырыу башланнганы бла кёп специалистле керек болгъандыла. Адамланы не билимлери неда башхаланы ишлерине офисде угъай, жеринде – производствода  - кёз-къулакъ болурча хунерликлери, сынамлары жетмейди. Мюлклеге ийнек сауа билгенле, механизаторла да изленедиле. Угъай, адам табылады, алай аланы арасында шёндюгю техниканы хайырлана билгенле уа не хазна болсунла…

Жангы затлагъа юйренирге итиннген, шёндюгю амалланы хайырланыргъа сюйген, ичгиге алданмагъан эллилеге кёп предприятияла иги хакъ тёлерге хазырдыла. Бузоулагъа къарагъан эмда ийнеклени саугъанлагъа 40-50 минг сом окъуна тёлерге боллукъдула. Тау элледе быллай иш хакъгъа адамла сюрюучю табалмайдыла.

 Мюлклени башчылары жангы производствола ачаргъа умутлары болгъанын билдиредиле Нальчикде Департаментге. Алай эсе, къауум замандан ары тийишли специалистле да керек боллукъдула.

Власть органланы заказлары бла ишлеген корпорациялагъа бла организациялагъа да техника профиль бла байламлы специалистлеге сурам ёсе барады. Сёз ючюн, IT-бёлюмде. Программаланы жарашдыра билгенлени да ишсиз къоймайдыла.

Къырал структуралада урунургъа сюйгенлени саны да кёбейгенди. Ол себепден быллай вакансияла ючюн конкуренция кюч ала барады.

Бусагъатда компанияла (сёз ючюн, сетевой тюкенле) «сатыучу» ишчилерини санын кёбейтедиле. Шёндю  ара шахарда вакансияланы экиден бири ала бла байламлыды. Специалистлени оюмларына кёре, компанияла кризисни бек осал кезиую озгъанды деп, энди тири къармашып, конкурентлени озаргъа керекди дейдиле. Ол себепден сатыу бла байламлы бёлюмлени кючлендиредиле. Алай башхала уа аны сылтауун мында кёредиле: къыйын кезиу башланнганда, фирмала иш хакълары уллу болгъанланы кетерип, шёндю азыракъ ахчагъа ишлерге угъай демегенлени аладыла.

Кадрла бла байламлы специалистле айтадыла: уллу компаниялада ишлегенлени къоруулары кючлюрекди. Автомашиналаны чыгъарыу промышленность бусагъатда къыйын айныйды, бизни республикадан заводлада ишлегенлени бир къаууму юйлерине къайтхандыла. Болсада, заводла производстволу коллективни сакъларгъа кюрешедиле. Бек болса, «акъ жагъаланы» санын азайтадыла.

Фармацевтле, алгъадача, изленнгенлей турадыла, аптекаланы ишлери осал тюйюлдю, алай алагъа керекли специалистлени саны уа жетишмейди. Компанияла регионлада кеслерини келечилери болса да сюедиле. Аланы излегенде, медицина билимлери болгъанланы айырадыла.

Саулай алып айтханда, уллу предприятиялада ишлегенлени перспективалары башхаладан эсе игирекди дерге боллукъду. Бир да болмаса, хакъларына къошулмаса да, къоратыллыгъына уа ушамайды.

Совет Союзда энчи билим бериу система къалай къуралып эди? Профтехучилищеле уллу предприятияла бла байламлы болгъанлары себепли заводла кеслерине керек кадрланы хазырлаугъа къатышып болгъандыла. Выпускник окъууну бошагъанлай, олсагъат окъуна станок артына сюелирча аллай билим бериле эди.

Шёндю уа кёп предприятияны къолундан келлик тюйюлдю кесине колледж тутаргъа. Аны къой, аллай къоранчла этерге сюйгенле да не хазна болсунла.

Быллай болумда, сёзсюз, кесибизде не тюрлю производствону аягъы юсюне салыргъа сюе эсек да, аны бла байламлы кадрланы хазырлау энчи къырал программала керекдиле. Ансыз импортну алышындыргъан продукцияны качествосу да иги боллукъ тюйюлдю.

Бу кемчиликлени кетерир ючюн, бизни республикада кёп тюрлю курсла ачылгъандыла. Анда юйлени ремонт этиу, кийим тигиу, дизайн жаны бла жаш адамла билим аладыла, артда кеслери фирмала ачып, ишлеп башлайдыла.

Ишсиз къалмаз ючюн не усталыкъда да билим керекди. Сатып алыннган диплом угъай, кимге да баям боллукъ билим. Бусагъатда хар иш да кёп кере тинтиледи, билимсизле ачыкъ болуп къаладыла. Сёз ючюн, школда алгъын он жыл билимсиз адам ишлеп туралгъан эсе, бусагъатда комиссияланы тинтиулери, аталаны – аналаны комитетлери, бек башы уа ЕГЭ биреуленни да бошуна иш хакъ алып турургъа къоярыкъ тюйюлдюле. Заманла тюрленнгендиле. Нальчик шахарны халкъны иш бла жалчытыу департаментинде вакансиялагъа тинтип къарасанг, кёресе: хар изленнген адамны бек кёп жумуш сакълайды, ишинги къалай этгенинги да келип къарарыкъдыла. Къысхасы: билим ишге жолду.