МАРИЯМНЫ КЁРМЮЧЛЕРИ

Ахыры. Аллы 14 декабрьде чыкъгъанды.

 Бахчаларындан картофну, нартюхню ахшы тирлигин жыйгъандан сора да, ала тереклеринден да алманы, кертмени, эриклени да болмагъанча кёп жыя эдиле. Аланы бахчаларында ёсген эрикле уа – акъ, уллу, татыулары да бал кибик. Аллай терек бахчалары элде хазна кишини жокъ эди.

Бир жол кюз артында школда устаз окъуучулагъа:

– Хар ким да бахчасындан жыйгъан тирликни юсюнден юйде хапар жазып келигиз деп, дерс береди. Мариям а бахчаларында ёсген къынгыр терекни алмаларыны, ала къаллайла болгъанларыны, бир терекден ненча ящик алма жыйылгъаныны юсюнден жазады. Аны хапарын устаз классда окъуучулагъа уллу эшитдирип окъуйду. Аны бла бирге уа ол, бу хапарда жазылгъан зат а керти болурму, – дегенни айтып, кесини экили болгъанын билдиреди. Хапарда уа Мариям, бахчаларында ёсген артыкъ бийик болмагъан къынгыр терекден он ящик алма, хар алманы бири-бири уа 600-800 грамм тартханын, ала болмагъанча татыулула да болгъанларыны юсюнден жазгъан эди. Хапарны устаз окъуп бошар-бошамаз, саийле харх этип кюлдюле.

– Болмай а алай, андан сора уа не муратынг бар эди. Ётюрюк айтханынгдан сора, бир да болмай эсе да, ушатып айтсанг эди уа, – дейдиле бирлери.

Ол заманда Мариям классдан чыгъып кетип, жюрексинип иги кесекге дери жилягъан эди. Дерслени арасында солуу кезиуде да Мариямны къатына тенглеринден бири келме­ди, аны сёз бла окъуна жапсармадыла. Экинчи дерсде да Мариямны жюрексиннгени иги кесекге дери кетмей, ол терен солуп турду. Дерсле бары да бошалгъандан сора уа, Мариям тенг къызларын да сакълай турмай, олсагъат юйге тебиреди. Къызчыкъ талакъ солуу эте, чапханын бир да селейтмей, юйюне жетди. Олсагъат анасын кёргенлей, аны юсюне къапланып, биягъыча жюрексинип, иги кесекге дери жиляды.

– Не болгъанды, жиляма да, айтхан эт. Бирлеми тюйгендиле, неда бир зат бла жюрегингими къыйнагъандыла, жилягъанны къой да, айт. Анасы къаты бола баргъаны сайын. Мариям бютюн бек жиляй эди. Бир кесекден къыз шошайып: Анам, ол къынгыр терекни алмалары къаллайладыла? – деп сорду.

– Къаллайладыла, кесинг а билмеймисе да, уллула, ариула, татыулула, ашагъандамы этмегенсе, нек сораса, – деп къызыны сорууун шарт ангылаялмай, ол бир бири ызындан сорууланы асыры кёп бергенден, аланы къайсысына жууап этерин билялмай къалды.

Къызны атасы уа Мариямны билекчигинден тутуп:

– Къызым, былай келчи, мен санга аланы кёргюзтейим, деп ящикле бла алыкъа бахчада терек тюбюнде тургъан алмаланы къатларына барып, аладан эки уллу саргъылдым алманы чыгъарып, Мариямгъа узатды.

– Ма быладыла, къынгыр терекчикни алмалары, ма, сюе эсенг аша, къалай татыулуладыла была, – деп къызына къаты болду.

– Угъай, атам, мен быланы ашарыкъ тюйюлме, татыуларын билеме, андан эсе школгъа элтсем игиди. Тюнене устазыбыз бахчагъыздан жыйылгъан тирликни юсюнден жазыгъыз деп юйге дерс берген эди. Мен а бу терекчикни алмаларыны юсюнден жазгъанма. Школда устаз окъугъанда хапарымы, анга киши ийнанмагъанды, устазыбыз окъуна экили болгъанды. Аллай уллу алмала мында ёсмейдиле, деп кюлген этгендиле, – деп жюрексиннгенин тыялмай, жаякълары бла тохтамай баргъан жилямукъларын эки къолчугъу бла да кезиу-кезиу сюрте, бурунчугъун тарта, юй таба кетди.

Экинчи кюн эрттенликде Мариям портфели бла бирге хуржунчукъгъа эки уллу алманы да салып, школгъа хар кимден да эртте жетди. Классха киргенлей, портфелин да парта тюбюне салгъынчы, устазны столуну юсюне эки уллу алманы салды. Кеси уа партасыны артына ётюп олтурду.

Классха киргенлени хар бирини да кёзлери биринчи ол эки алмагъа илине эди. Болсада алагъа къоллары бла тиерге уа киши базынмай эди. Ким биледи, тюненеги ишлери ючюн да уяламы болур эдиле. Дерс башланнганын билдире, къонгуроу да къагъылды. Окъуучула бары да классха киргенлей, ызларындан устазлары да келди. Алмаланы кёргеннгеми, огъесе тюнене экили болгъанынамы уялды, устаз, алагъа къарап, бир кесек абызыраулу сюелди.

– Баям, быланы Мариям келтирген болур. Тюнене биз барыбыз да сени жюрегинги къыйнагъанбыз, кесими, окъуучу тенглеринги атындан да кечгинлик тилейбиз. Тюзюн айтсам, мен шахарда жашагъанма, быллай уллу алмаланы уа керти окъуна да кёрмегенме, аны ючюн экили болгъан эдим, кечгинлик бер – деп, Мариямны къатына барып, башын сылайды. Ызы бла уа столу таба келип:  –Билемисиз,  сизни хапарларыгъызны окъугъанымдан сора мени башыма бир сейирлик оюм келгенди, деп акъылын айтды.

– Хайдагъыз, тахта кёгетледен, жемишледен, сизни элде ёсген хар затдан да кёрмюч къурайыкъ, аны атына уа: «Бизни элде битген затла» деп атайыкъ. Хар биригиз да бахчагъызда ёсген затладан биришер, экишер зат келтиригиз, ала хар кимни да сейирсиндирирча затла.

– Келишдик, – деп къычырдыла сабийле.

Кёрмючню ачыу ыйыкъны ахыр, шабат кюннге, белгиленнген эди. Экинчи кюн классда картофламы дейсе, быхыламы, хобустамы, помидорму, нашамы, къозламы дейсе, дагъыда кёп тюрлю-тюрлю затла бар эдиле. Бирлери уа банкала бла вареньяла окъуна келтиргендиле. Къысхасы, шабат кюннге кёрмючге салынырыкъ затланы иги кесеги келтирилген эди. Кёрмючню къураргъа, аны бардырыргъа да жууаплылыкъ а Мариямны боюнуна салыннган эди. Шабат кюн сагъат онбирге ишлей, Мариям, бир къауум къызчыкъ бла кёрмючню хазырлыгъыны, аны школчулагъа кёргюзтюрге боллугъуну юсюнден айтхан эдиле.

Кёрмючге келмеген школда не сабий не устаз хазна къалмагъан эдиле. Ол керти да сейирлик кёрмюч эди. Кёгетлени тюплеринде ким келтиргени жазылып. Болсада, аслам эсни уа Мариямны алмаларына бура эдиле. Алагъа къолу бла тийип кёрмеселе, ала керти алмала болгъанларына ийнаннганла кёп тюйюл эдиле. Мариям, кёрмючге школгъа келтирген эки алмасындан да уллу алмала келтирген эди. Аланы тартып кёргенде уа хар бири 600-700 граммла болгъан эдиле.

Ол кюн Мариямны алмаларына бек уллу багъа эм бек иги саугъа берилген эди. Андан сора Мариям он классны бошап школдан кетгинчи дери хар кюз артында кёгетледен, жемишледен жарашдырылгъан кёрмючле къуралып тургъандыла. Мариям а не заманда да кесини къынгыр терекчигини антоновка алмаларына ёхтемленип тургъан эди. Ёхтемленмей а, ол анга сууну къаллай бир узакъдан ташып къуюучу эди. Азаматчыкъ ол ишде да Мариямдан артха къалмаучу эди. Андан бери иги кесек жыл озгъанды. Къынгыр алма терек нек эсе да къуруп къалып, аны бусагъатда бахчада жаланда жерден аз-маз чыкъгъан тюкгюшчюгю къарап къалгъанды.

Ким биледи, хауа болумла тюрленнгенденми, огъесе бахчагъа алгъынча къарамагъанданмы, аланы бахчалары бусагъатда аллай иги тирлик бермейди. Мариям а гитче заманындача,  бахчада жубанырыгъы келсе, бycгъатда да элге келеди. Алай энди ол ишден, юйюрюнден да бош заман хазна тапмайды. Азамат а башха шахарда жашайды.

Жашны бла къызны жерге сюймекликлери, энди амал алай болгъандан, жаланда аланы сабийлерине айтхан эсгериулеринде къалгъандыла.