Къадарларына шукур эте жашайдыла

Бизни абадан тёлюбюз, ёсюп келгенлерибизни алларында бара, не заманда да, жаланда юйюрлерини огъесе эллерини берекети болуп къалмай, саулай миллетибизни да байлыгъыдыла. Аланы хар бирини къадарын энчи алып къарасакъ окъуна, къайсысыны жашауу да халкъыбызны тарыхын, аны энчи ышанларын, турмушун, бирсилеге ушамагъан иш кёллюлюгю бла огъурлулугъун ачыкълагъандыла.

Ёмюрледен бери къартларыбызны оноугъа тута, аланы хурметлей, сый-намыс да бошдан этмегенди миллет. Ала айтхан акъыл сёзлеге эс бура, аланы сынамларыны юлгюсюнде жашау эте, айныуну жолуна да алай чыкъгъанды. Биз бюгюн хапарын айтырыкъ хурметли акъсакъал Къойчуланы Умарны къадары да алай сукъланырча тюйюл эди. Болсада ол, жашаугъа огъурсузланмай, ачыкъ ниетли, халал жюрекли, къатындагъылагъа болушлугъун аямагъан огъурлу адамлай къалалгъанды. Аны ол ышанлары ючюн а бюгюнлюкде жашап тургъан эли Кичибалыкъны жамауаты бютюнда багъалайды.

Умар 1932 жылда Къарачайны эски эллеринден биринде Схауатда юйюрде ючюнчю сабий болуп туугъанды. Айтыугъа кёре, мында ол кезиуде тёрт межгит болгъанды. Уллу Ата журт урушха да андан батыр жашларыбызны кёбюсю кетгенди. Умарны атасы Локъман да аланы санында болгъанды. Андан артда бир къагъыт окъуна келмегенди, кеси да къайтмагъанды. Ол анда неда мында жоюлгъанды огъесе асыралгъанды деп окъуна хапарын юйюрю билмегенди.

Умарны анасы уа кёнделенчи къыз Малкъондуланы Фердаус болгъанды. Къарындашы ауруп, ол бир кюн аны кёреме деп, Нарсанагъа кетеди. Сабийлерин а Схауатда келин болуп тургъан эгечине аманат этеди. Ол кюн танг аласында уа зор бла Къарачайны туугъан журтдан кёчюредиле. Алай бла, юйюр да эки бёлюнюп, аналары, сабийлери да башха-башха жерлеге тюшедиле.

Кёп заманны излегенди Фердаус аланы. Азып-тозуп, къарыусузлукъгъа таянып, Къазахстанны Талды-Курган областында табады. Алай а бирге узакъ жашау сюрюрча къадарлары уа жокъ эди. Анга анда суу жарашмай, ауруу табады да, андан тюзелмей, ауушуп къалады. Ызы бла уа, кёп да бармай, Умарны тамата къарындашчыгъы Мухаммат да ол ауруудан жашауун замансызлай алышады.

- Атам бир заманда да чий сууну ичип кёрмегенме, билмейме. «Анам бла къарындашым андан ёлгендиле деп, къалай эсе да, сууну харам этип къойгъанчады. Не исси кюнде да хайырланнганы чайды. Анасыны юсюнден сорсагъ а, жаланда ол табылды деген сезими эсинде къалгъанын, бет сыфатын а кёз аллына келтиралмагъанын айтыучуду, - деп хапарлайды, бизни бла ушакъгъа къошула, къартны къызы Динара.

Алай бла Умар эгешчиги Саният бла къалады. Кёчген кезиулеринде къызчыкъгъа тигиучю къол машинаны биргесине алыргъа эс бергенле болгъан эдиле, насыпха. Кесчиклери къалгъанда уа, къарындашчыгъымы ачдан ёлтюрмейме деп, тигиу этип, аны бла аш-суу мажарыргъа кюрешгенди. Жууукъ-ахлула кёз-къулакъ болуп тургъанлыкъгъа да, жашчыкъны эгешчигинден сыйырып, интернатха элтедиле.

Саниятны уа бир талай замандан жууукълары Уяналаны Сюлеменнге бередиле. Болсада аланы юйюр насыплары да узакъ тюйюл эди. Саният, кёп да бармай, ауушуп къалып, Умаргъа дагъыда бушуу сынаргъа тюшеди. Ата-ана, эгеч-къарындаш да болмай, кесинлей къалады.

Алай эсе да, жашауда бардыла огъурлу, ачыкъ ниетли адамла. Аны интернатдан экиге айланнган къарындашы Къойчуланы Ахмат (Зулкъарнийни жашы) кесини юйюне алады. Техникумгъа окъуугъа да салып, усталыгъы, хунери болурча этеди. Билим алгъанындан сора уа, таулу жаш темир жолну связь бёлюмюнде иги кесек заманны ишлеп тургъанды.

Миллетге Къабарты-Малкъаргъа къайтыргъа эркинлик берилгенинде, Ахмат юйюрю бла андан кёчмейди да, Умар да, аладан айырылып кеталмай, Къазахстанда жашап къалады. Алай эсе да, Кичибалыкъда тургъан къаршы адамлары аны излеп, чакъыргъанлай тургъандыла. Тыш жерден эсе, жууукъ-ахлуларынг болгъан жер ахшыды, барыбыз да сюебиз, сакълайбыз деп, ол андан бери къайтырча да таукеллендиргендиле.

Алай бла Къойчу улу бери озгъан ёмюрню жетмишинчи жылларында къайтханды. Кичибалыкъ элни жамауаты, аны келгенине къууанып, уллу къурманлыкъ да этгендиле. Ал кезиуде уа ол Гогуйланы Ханафийни юйюнде тургъанды. Артда кёнделенчи къыз Жануккуланы Разият бла юйюр къурап, юй да ишлеп, алай бла кеслери алларына жашап башлагъандыла.

Элде уа, Умар окъугъан хунерине кёре ишлеп, связьчы болуп, телефонлагъа да къарап тургъанды. «Урунууну ветераны» майдал бла да саугъаланнганды. Иш юсюнде саулугъуна да чып тюшгенди. Тап орнатылмагъан чыпындан жыгъылып, операция этерге керек болгъанында, ол ишни къолгъа уа белгили врачыбыз Ботталаны Хадис алгъан эди да, акъсакъал не заманда да анга тилекле этгенлей турады.

Умар бла Разият бир юйюрлю болгъанлы уа энди быйыл къыркъ жылдан атлагъанды. Къызлары Динараны, тёрт да туудукъларыны къатларында барлыкъларына къууана, къадарларына шукур эте жашайдыла.

- Мен жангыз сабий болгъанлыкъгъа, керексиз эркеликде угъай, ишге сюймекликде, не хунерге да тюшюнюуде ёсдюргендиле да, анга бютюн ыразыма. Элде дырын жыймай, картоф къазмай да болмайды жашау. Атам-анам не жумуш бла кюрешселе да, алагъа ол ишни этерге болушханма. Кеслерини къылыкълары, ариу сёзлери, юлгюлери бла юйретгендиле. Араларында бир бирге хурмет уллуду, мени да сюймекликде ёсдюргендиле, биреуге болушлукъ этиуню магъанасын ангылатхандыла. Атам не кёп къыйынлыкъ кёрген эсе да, огъурлу, тынч адамды. Элде да, сау болсунла, аны хурметин бек кёредиле, - дейди андан ары Динара.

Умар биринчи классха къызын окъургъа, жазаргъа да кеси юйретип, алай ийгенди. Билимни магъанасына тюшюндюре, китап окъууну да сюйдюргенди. Алай бла уа Динара школну «бешлеге» бошап, КъМКъУ-ну башланнган билим бериуню педагогикасы эмда методикасы факультетини орус бёлюмюне киргенди. Аны да айырмалы тауусханды.

Бюгюнлюкде уа, Кичибалыкъны орта мектебинде устаз болуп ишлей, ата-анасы юйретген жол бла бара, сабийлени кёллерин аурутмазгъа кюреше, аланы жетишимлерине къууанады. Баш иеси Умарланы Борис бла тёрт сабийни да ёсдюре, аланы да ариу къылыкъда юйретедиле. Сёз ючюн, Мухаммат Мокъаланы Гульнараны «Мистер Хозяин, мисс Хозяюшка-2023» проектине къатышып, биринчи жерге да тийишли болгъанды. Аппалагъа бла ынналагъа уа туудукъларыны жетишимлерине къууаннгандан уллу насып къайда?!

Аслан а энди студент болгъанды, Аминат школну бошай турады. Къууанчха уа алыкъа тёрт жыл толгъанды, садикге жюрюйдю.

Элде бир бирден аралары узакъ болмай, сабийле ана жанындан аппаларына-аммаларына баргъанлай, аланы не кереклерине да болушлукъ эте, Динарагъа таянчакъ боладыла. Юйде уа аланы, къудуретни ахшылыгъындан, бирси къарт аталары, ынналары да барды. Къартланы къатларында ёсгенле, юйреннгенле уа башхаракъ болгъанларын жашау кеси ачыкълай келеди. Халал жюрекли, кимге да хатерин тийдире жашагъан Умарны туудукълары да аппалары ышаннганча адамла боллукъларына да ийнанабыз.

Ариу тау элибизде жашагъан жамауатыбыз чертип айтырча жигитликле этип турмай эселе да, халкъдан бирича, ёз тиричиликлерин бардыра, ёмюр сюре келедиле. Белгилегенибизча, къарты болгъан юйню, элни да берекетлери башхады. Аллай жерде хошлукъ, ырахатлыкъ да тёгерекни бийлейди.

Къойчуланы Умарны жашаууну «къадар» деген жолу сыйдам болмагъан эсе да, ол кесини адамлыкъ ышанларын сакълай, халал къыйынны жашауну ёзегине санай жашайды. Мындан арысында да огъурлу акъсакъал къууанчха, жарыкълыкъгъа бёленип жашарча насыпны къадар берсин.