Кертиликни, тюзлюкню излей

Улбашланы Къайсынны жашы Алим юрист усталыкъ алгъанды, юрист илмуланы кандидатыды. Москвада «Рипол Классик» басмада чыкъгъан «Рахиль» деген чыгъарма аны биринчи китабыды. Ол орус тилде жазылгъанды.

Китапда урушну хатасындан бир чюйютлю юйюр клейнманла ынналары Фейга Давыдовна, аны къызы Эстер Аркадьевна, туудугъу Раиса Ароновна Харьковда тап жашап тургъанлай, урушну хатасындан, къача-кёче Къазахстаннга тюшгенлерини юсюнден айтылады. Раиса Ароновна устаз болуп мектепге тохтайды. Классдагъыла бла шагъырей болургъа журналда тизмени окъуп башлайды. Анда уа хар тукъум айтылгъанлай, окъуучу къайсы миллетден болгъаны, аны халкъы мында кёчгюнчюлюкде тургъаны ачыкъ болуп барады, таулу, татарлы, корейли, немисли тукъумла да бар. Былайда ачыкъ кёрюнеди ол жыллада кёп миллетле къаллай къыйынлыкъла чекгенлерин, ёз жерлеринден айырылып.

Автор ол заманда жашауну абаданладан эшитип, китапладан окъуп билгенликге, чыгъарманы окъуй барсанг жаш жазыучу анга толусунлай тюшюннгенин ангылайса. Неда бу чюйютлю юйюрню къадары, кёчгюнчюлюк сынагъан малкъар халкъныкъына бекми ушайды? Китапны окъуй барсанг, эки халкъ сынагъан къыйынлыкъланы ушагъан жерлери кёп болгъанын бютюн кёресе. Устаз къыз юйде ыннасы, анасы бла кеси тилинде сёлешеди, алай ишге кире туруп миллетинг деген жерге чюйютлю деп жазаргъа къоркъады. Кертиди, ол миллетни келечиси болгъанынг ючюн тута, ёлтюре, къыйынлыкъ сыната эселе, бир да ёхтемленалмазса ёз халкъынг бла.

Адамланы эрттеден къоркъургъа юйреннгенлерин ачыкълай, Улбаш улу чюйютлюлени календарьларында бек жарыкъ байрамны – Пуримни эсине тюшюреди. Вавилонда Артаксеркс патчахлыкъ этгенде, анга сёзю ётерик Аман деген биреу жашагъанды. Гитлерге дери кёп ёмюрле алгъа уа Аман (атын таулула халына къарап атагъан кибикди) чюйютлюлени къырып, жер юсюнден думп этерге умут этгенди. Алай сау миллетге къазгъан къабыргъа кеси тюшгенди. Ахырысы бла онгу болмагъан заманында да Аллахын унутмагъан миллет къутхарылмай къалмайды.

Сталин ёлгенин билгенлей, Эстер Аркадьевна Алма-Атадан Москвагъа баргъан поездге арсарсыз минеди. Кёплеге къыйынлыкъ сынатхан бачама ёлгенин кеси кёзю бла кёргюнчю ийнанмайды. Башхалача жиляп, чачын, бетин жыртып кюрешмейди. Жангыз: «Ёлдю! Ёлдю! Ёлдю!» - деп чыгъады, гуллада ким жатханын кёргенден сора. Гуллада жатханны къолларына, сары-мор тырнакъларына эс бурады. Алада адам къаны уюп къалгъанча кёрюнедиле анга. Ол къолла къаллай бир адамны жояргъа деген къагъытлагъа къол салгъан болурла, деп сагъышланады тиширыу. Ол затны уа ёлгеннге да кечерча тюйюлдю.

Кёп къыйын кёрген юйюр ёксюз къалгъан немисли жаш Петрушаны да алып Израильге кетедиле. Бу затланы юсюнден хапарлагъан петруша кеси кесине сорады: «Мен немислимеми, чюйютлюмеми, украиынлымамы?» - деп. Соруууна жууап излей, алгъан жашагъан жерлеринде да болду ол, алай ол жерлеге жюреги тартмайды…

Аллай чыгъармала бардыла, аланы окъугъанынгдан сора ол автор энди уа не жазгъан болур деп, излейсе. Алимни биринчи китабын окъугъанлай, алайыракъ болдум. Быллай фахмулу жашха республикада Жазыучуланы союзу да эс бурса, иги боллукъ эди.