Хар затха да заранлы амброзия

Бизни къыралда карантиннге тийишли битимлени санында амброзия энчи жерни алады. Аны хатасы болмаса, бир тюрлю хайыры жокъду. Ол адамлагъа бек къоркъуулуду, кесеклери болгъанлада ёпке ауруу къозгъаргъа, бирде уа ёлтюрюрге да боллукъду, деп билдиргендиле Россельхознадзорну Къабарты-Малкъарда эмда Шимал Осетия-Алания Республикада Управлениясыны надзор эмда битимлени карантини жаны бла бёлюмюнден.

Амброзия – жап-жашил, ариу чапыракълы битимди. Ол Россейге озгъан ёмюрню аллында АБШ-дан келгенди. Аны биринчи кере Ставропольну къатларында эслеген эдиле. Андан сора терк окъуна къыралны кёп къалмай битеу тийресин бийлейди. Асыры терк жайылгъаны бла ол окъ чачылгъаннга ушай эди, дейдиле экологла. Бизни республикада уа аны орамлада, арбаз тийреледе, жол жанларында, бахчалада да аслам тюберге боллукъду.

Ол бахчалада, сабанлада, къайда болсада ёседи, адамны саулугъуна да заран салгъаны бла белгилиди. Аны букъусу бек уулу аллергенледен бирине саналады, кеси да астманы, бир-бирледе уа поллиноз эмда сенный безгек аурууланы къозгъаргъа боллукъду. Андан башха бир хансны неда терекни жокъду аллай аман кючю. Талай ыйыкъны ичинде аны букъусу болгъан хауа бла солуп турса, сау адамда окъуна аллергия къозгъалыргъа боллукъду. Ол ауруу а, жарсыугъа, хазна багъылмайды.

Бу ханс адамгъа хата салгъаны бла чекленип къалмай, эл мюлкге да къоранчла келтиреди. Ол топуракъны кючюн аз-аздан таркъайтады, кесин да къуу-къургъакъ эте барады. Хансны тамырлары жер тюбюне тёрт метр теренине киредиле, кеси уа эки метр чакълы бийикликге дери ёседи. Быллай кючлю битимни тёгерекдеги хансланы терк окъуна онгларын алгъаны да сейир тюйюлдю. Аны къалын ёсген чапыракълары уа жерге кюнню жарыгъын окъуна жетдирмейдиле. Талай жылны бир жерде ёсе кетсе, алайда андан сора абери салгъандан магъана боллукъ тюйюлдю.

Жайлыкълада амброзия мирзеулюк неда къудору битимлени терк окъуна къурутады. Ол биченнге тюшсе уа, аны татымлыгъы иги да осал болады. Быллай мал ашны сауулгъан ийнеклеге неда эчкилеге ашатса, аланы сютлери аман ийис этеди эмда ачы татыу алады.

Бюгюнлюкде Россейде амброзияны юч тюрлюсю ёседи (трёхраздельная, полыннолистная, кёпжыллыкъ). Алагъа къажау быллай амалла бардыла: агротехника, химия эмда биология.

Эм къыйматлыгъа биринчиси саналады. Анда севооборотха, жерни тазалаугъа, тийишлисича хазырлаугъа энчи магъана бериледи. Эл мюлкде хайырланылмагъан жерледе, бахчалада, арбаз къатларында ёсген амброзияны уа чалыргъа жарамайды, аны тамыры бла чыгъарып къурутургъа керекди.

Химия амалны сайлагъанда ишде тюрлю-тюрлю гербицидлени хайырланадыла. Биология амаллада уа амброзия ёсген жерледе анга чырмаулукъ салгъан битимлени урлугъун себиуге аслам эс бурулады. Бирде аны чапыракъларын ашагъан къурт-къумурсхаланы да жаядыла.

Къайсы амал да болсун башхасы жокъду, аны бу битим чагъып башлагъынчы хайырланып тебирерге керекди. Иги кюрешсе, жерни андан бир талай жылдан толусунлай тазаларгъа боллукъду.

Россельхознадзорну Къабарты-Малкъарда эмда Шимал Осетия-Алания Республикада Управлениясында белгилегенлерича, жерчиликде уруннганла, бахчалары болгъанла да, аланы тийрелеринде ёсген амброзияны къырып кетерирге борчлудула.