«Хар ашарыкъны хайырланыууну кесини жашырынлыкълары барды»

 Бусагъатда ахырысы бла да эт ашамагъанланы саны ёсюп барады. Ол игимиди, аманмыды? Аны юсюнден врач Мокъаланы Зухура бла ушакъ этгенбиз.

- Зухура Хызыровна, врач бла кенгешмегенлей, эт ашамай тохтаргъа жараймыды?

- Угъай. Бир – бирле гемоглобинлери терк окъуна тюшюп, къарыусуз боладыла. Эт ашамагъан адам анда болгъан хайырлы затланы башха ашладан алыргъа керекди, аны уа жаланда  врач айталлыкъды. Анала кеслери эт ашамасала, сабийлерин да «веган» этерге кюрешедиле. Алай ёсе тургъан сюекле тынгылы ашны сюедиле. Къайтарып айтама, вегетарианец, болгъан аман тюйюлдю, алай саулукъ бузулуп кетмез ючюн, рационда этни кетергенлей, башха затланы къошаргъа керекди.

-Биз сабийлигибизден бери кюн сайын эт ашаргъа юйреннгенбиз. Алай таулуланы араларында  да вегетарианецле аз – аз чыгъа башлагъандыла.  Этсиз аш – суу къурагъан тынч тюйюлдю.   Бир – бирле айтханнга кёре, вегетариан диетаны тутсанг, терк арыкъ боласа. Бу оюм тюзмюдю?

-Мен пациентлериме вегетариан диетаны бир-бирледе ауурлукъларын тап халда тутар эм чархларын ариулар ючюн буюрама. Быллай диетаны адам эки ыйыкъдан кёп заманны ичинде тутаргъа  керек тюйюлдю, ол кезиуде да специалистни контролюнда турса игиди. Алай ол кезиуде адамны аш къангасындан жаланда эт  продуктла угъай, мыстылы ашарыкъла да, сёз ючюн, битеу  жемишле да кетерилирге керекдиле. Аланы  орунларын мирзеуледен этилген жармала эм тахта кёгетле алыргъа керекдиле.

 Хар   ашарыкъны хайырланыууну кесини жашырынлыкълары да бардыла. Диетаны ауурлугъугъузну азайтыр ючюн тута эсегиз, къууурулгъан картофну, битим жауну, юйде жарашдырылгъан маринадланы эм тузланнган тахта кёгетлени (битим эм олива жаула кёп къошулгъанланы) аз ашагъыз. Андан сора да, сёзсюз, ашагъан затларыгъызны мардаларын арталлыда оздурмагъыз. Вегетариан диетаны тутхан бир-бир адамла ауурлукъларын азайтханны орунуна бютюнда бек семиредиле, нек дегенде асыры кёп ашайдыла. Этни ашамагъанлыкъгъа, марданы оздурургъа арталлыда жарамайды.

- Бизни чархыбыз, табийгъат тохташдыргъаныча, битим ашарыкъланы бегирек жаратады, дейдиле эт ашамагъанла. Ол кертимиди?

- Саулукъгъа хайырлыкъны юсюнден айтханда, вегетарианство эки тюрлю болгъанын эсде тутаргъа керекди. Этни ахырда ашамау чархны болумун осалгъа айландырлыкъды. Аллай диетаны кезиуден-кезиуге тута турургъа боллукъду – бир жылны ичинде эки кереден кёп угъай. Алай этилсе, адамны чархы иги тазаланады. Сёз ючюн, православный постланы кезиулеринде этден тыйылыу адамны чархына бир тюрлю заран тюшюрлюк тюйюлдю. Бирсиле да кезиуден-кезиуге кеслерин эт ашаудан тыйгъанлыкъгъа, хайыр болмаса, хата чыкъмайды андан.

 Адамла къызыл этни ашамай къойсала, кеслерини халлары игиге айланнганын сезедиле. Ол алай бошдан болмайды. Этни эритиучю ферментле адамны чархында тийишлиси тенгли бир чыгъарылмай къалгъан заманла бола-бола турадыла. Аллай кезиуледе адам жумуртханы ашаса, сютню ичсе, чабакъны ашаса, аны чархына жаланда хайыр тюшеди.

- Мени танышым озгъан жылда этни ашамай тохтагъанды. Сора терк окъуна къартайып башлагъан эди. Ол аны диетасыны хатасындан болгъан болурму?

- Хау, алай, кертиси бла да, болургъа боллукъду. Бизни чархыбызгъа этден тюшген аминокислотала жетишмей къалгъанлары себепли терини кёрюмдюсю бузулады, къургъакъ болады, созулады. Адам этде белокланы хайырланмай къойса, къартайыуну тыш белгилери терк сезиледиле.

- Къудору этни бла къудору бишлакъны керти этден бла бишлакъдан башхалыкълары жокъдула, дейдиле. Къудору продуктла эт белокланы толусунлай алышындыраллыкъдыла деген хапар тюзмюдю?

- Кёп тинтиулени кезиулеринде белгили болгъаныча, къудору белок адамны чархында ахыргъы  элементлеге дери хазна эримейди. Эримей къалгъан затла уа аш орунда мыстылы затлагъа айланадыла, ала аш орунда дарманланы чыгъарыргъа боллукъдула.

Къудору белокла адамны чархында эрип, толусунлай сингендиле деп ийнансакъ окъуна, жарсыугъа, алада бизни чархыбызгъа керекли аминокислотала жокъдула, башхача айтханда, ала тууар, къой этде белокланы орунларын алаллыкъ тюйюлдюле.

- Бусагъатда акъылбалыкъ  болмагъанланы араларында да вегетарианла  бардыла. Ала жаланда этни угъай, сютню, жумуртхаланы да  ашамайдыла. Ол аланы  саулукъларына хата тюшюрюрге боллукъмуду?

- Вегетарианствогъа толу берилиу акъылбалыкъ болмагъан битеу сабийлеге да хата келтирликди. Аланы айный тургъан чархларына аминокислотала  дайым да керек болгъанлай турадыла, ала уа жаланда мал этде боладыла. Андан сора да, былай чертирге керекбиз: адамны чархы  жыйырма бла беш  жылына дери айныгъанлай турады. Сабий сакълагъан  тиширыулагъа да вегетарианкала болургъа арталлыда жарамайды.

Хау, этни да мардасы бла ашаргъа  керекди. Бир кесек заманнга ансыз тургъан чархны тазалайды, башында айтханымча, алай кеси аллыгъызгъа, врач бла оноулашмай, вегетерианец болургъа акъылыгъызгъа окъуна салмагъыз. Бизни ашыбыз – саулугъубузну мурдоруду.

Харкюнлюк жашауугъузну, ашыгъызны – сууугъузну  тюрлендирирге кёлленсегиз, специалистле бла ушакъла этигиз, оюмларына эс буругъуз. Саулукъну бузгъан тынчды, жерине къайтаргъан, жангыдан къурагъан а болмагъанча къыйынды.