Тюнгюлмей жашау этерге онгла бардыла

Бизни не зат насыплы этеди? Депрессия (тюнгюлюу) нек жайылып барады? Аны юсюнден врач Бёзюланы Жамиля бла ушакъ этгенбиз.

- Хар адам да сюеди насыплы болургъа. Алай къайдады, недеди насып?

-  Битеу дуниягъа да бир рецепт жокъду. Биреу ахча излейди, башха билим, ючюнчю – акъыл…

- Депрессия жайылып барады. Андан къачар, къууанып жашар амал бармыды?

- Кёпле антидепрессантла ичедиле. Алай алагъа юйренчек болуу да иги тюйюлдю. Къууанч сезимни табыу алай   къыйын тюйюлдю. Сёз ючюн, жангы жерлени кёргенде, кимни да кёлю кётюрюледи. Насып сезимни эмда жашауну татыуун толусунлай ангылар ючюн, алгъын бармагъан  жерлеригизге айгъа бир-эки кере чыгъыгъыз. Кёзюгюз юйреннген тёгерек-башны бир ауукъ заманнга окъуна алышындыргъан жарыкъ сезимлени къозгъайды.

Дагъыда сюйген, багъалагъан адамларыгъызны къатларында турургъа кюрешигиз. Алимле санагъанларына кёре, адамгъа толусунлай насыплы болур ючюн  хар кюнден жууукъ адамланы къучакъларгъа, уппа этерге керекди. Ол заманда санда-чархда насыпны гормонлары (эндорфин) чыгъарылады.

- Жангызлыкъ да тюнгюлтеди. Жууугъу-тенги болмагъанла аз тюйюлдюле...

- Кертиди, ишде коллегалары бла бир тил табып, ала бла проектле этгенле, жамауатда да шуёхлары болгъанла терк-терк ышарадыла, тюнгюлмейдиле. Адамла бла тюйюшюп турмай, бир тил излерге керекди. Кёп къыраллада бардырылгъан тинтиуле кёргюзтгендиле: бек аздан он нёгери  болгъан адамны насып сезими  беш неда андан аз шуёхлуладан кючлюрекди.  Беш неда андан азыракъ жёнгери болгъанладан жаланда къыркъ проценти кеслерине насыплыма дегендиле. Бешден оннга дери шуёхлулада  бу кёрюмдю элли  процентге дери кётюрюлюнеди. Жашаугъа толусунлай ыразы болгъанланы эмда бийик проценти уа ондан артыкъ тенги болгъанладады.

- Интернетде насыпны аш бла байлагъан видеола кёпдюле. Алимлени оюмлары кертиси бла да алаймыды? Къайсы ашла кёлюбюзню кётюраллыкъдыла?

-  Гаккылада триптофан аминокислота барды, ол кёл кётюрген серотонин кислотагъа айланады.  Толу насыпха эки жумуртха да тамамды. Алай къуймакъны ингирликден эсе  эрттенликде файдасы асламды. Не десек да,  танг аласында аш ашаргъа юйренмегенлени тынгысызлыкъ, депрессия сезимлери бирсиледен эсе бегирекди.

- Эрттенликде аш ашаргъа сюймегенлени юсюнден а не айталлыкъса?

- Терс этедиле ауузланмагъанларын. Аз-кёп болса да, бир зат къабаргъа керекди. Тюрсюнлю кёгетле да игидиле. Билемисиз, адамны кёлюн тюшюрген, бузгъан бек тынчды, сёз ючюн, бир гурушха сёз эшитгенлей, мудах болуп къалгъанла бардыла. Къатыгъыздагъылагъа ариу айтыргъа кюрешигиз. Урушмагъыз, тюйюшмегиз.

-Бизни мудахландыргъан затланы юслеринден да айтсагъыз эди?

- Бу сорууугъузгъа  жууабым: жарыкъ умутланы тас этмей жашаргъа керекди. Бу  затны этер эдим деп, жангы муратла салыргъа къоркъмагъыз. Къатыгъызда уулу адамланы биле эсегиз, алагъа жууукълашмагъыз. Насыбыгъызгъа ийнаныгъыз. Биреу жашау нёгерин жыйырма жылында, башхасы уа элли жылында табады. Андан сора да, усталыкъ жаны бла да тюрлениуледен элгенмегиз. Сёз ючюн, школда ишлей эсегиз, алай борчугъузну толтуралмай, окъуучула бла бир тил табалмай къыйнала эсегиз, башха иш излегиз.

- Аш бла уа байламлымыды бизни халыбыз?

- Хау, байламлыды. Кюн сайын юйде жылы аш хазырлагъыз. Барыгъыз да хант столгъа жыйылыгъыз.  Фастфудланы аслам ашагъан адамлада депрессия къозгъалыргъа къоркъуу  элли бир процентге дери кёбюрек чыгъады.  Сизни харкюнлюк хант къангагъызда терк хазырланнган азыкъла аслам жерни ала эселе, къоркъуу бегирек чыгъады.

Татлыланы юсюнден да тюз да алай айтыргъа боллукъду.  Аланы кёп не ашайдыла? Тортла бла конфетлени сюйгенле депрессияларын татлы ашла бла багъаргъа кюрешедиле.

 - Къулакъларыбызда, бармакъларыбызда жюрютген сыргъаларыбыз, жюзюклерибиз а халибизни тюрлендиремидиле?

- Алимле чертгенлерине кёре, алтын териге ышылып турса, ол нервала системагъа тап келмейди: кёл азаяды, сылтаусуз тынгысызлыкъ бийлейди. Специалистле алтынны ахырысы бла да жюрютмегиз демейдиле, жаланда аны кече  тешерге буюрадыла.

-Бирле  тютюнсюз туралмайдыла?

-Хар ичилген тютюн адамны психоэмоциялы халин бузады, депрессиягъа кёчген  тынгысызлыкъ бла ачыуланыуну туудура.  Алимле бардыргъан тинтиуле къыркъ жыллары толгъан  6,5 минг адамны тинтгенден сора  тынгысызлыкъ бла депрессия тютюн ичгенлени онтогъуз процентинде болгъанын кёргюзтгендиле. Тютюнню билмегенлени араларында бу тапсыз сезим жаланда он процентинде тюбейди.

-Бусагъатда кёбюбюз кюн сайын компьютерле бла ишлейбиз, тепмейбиз, жюрюмейбиз. Ол да халибизни осал эте болур?

- Ишде кёп заманны олтургъанлай тургъанла тири тебип айланнганладан эсе стресслеге бегирек  хорлатыргъа боладыла. Тинтиулени эсеплерине кёре, олтуруп туруу тиширыуланы психоэмоциялы халлерин бютюн бузады. Кюндюз ишлей эсегиз, ингирде парклагъа барыгъыз. Жюрюгюз!