Устазны мамыр эмда аскер жоллары

Ата журтубузгъа жау чапханда, аны  къорууларгъа кетген мингле бла таулу жашладан бири Быллымдан Ахматланы Пашаны уланы Ханапий  болгъанды.

Ол  1920 жылда Къочхар - Ташда туугъанды. Быллымда орта школну бошагъандан сора  Нальчикде пединститутха  киреди. Дунияда эм мамыр ишледен бирин, устазлыкъны, сайлагъан эди. Ол усталыкъ бла отуз жылдан артыкъ ишлеген да этгенди.

Урушну аллында жыллада элледе школлада устазла жетишмегендиле. Пединститутда окъуй тургъан студентледен  къауумун школлагъа жибередиле. Аланы араларында Ханапий да бар эди. Ол а Хасанияны школунда  гитче классланы сабийлерин окъургъа, санаргъа юйретип башлайды.

Болсада кёп да ишлемейди. Къыркъынчы жыл жашны аскерге чакъырадыла. Алгъа Монголияны жеринде онжетинчи армияны полк  школунда къуллукъ этип тебирейди. Ол  кезиуню Ханапий былай  эсгергриучю эди: «Тургъан жерибиз къыйын эди, бек къыйын. Къызыу жер. Жели уа алып кетер эди. Аладан да бек суусапдан къыйналгъанбыз.  Солдатлагъа ичерге окъуна суу жетмей эди.  Эрттенликде-эртте туруп, жан жаулукъларыбызны къыртыш юсюне жайып, артда  алагъа  тюшген чыкъны ичип тургъанбыз».

Ханапий  полк  школну бошап, кичи сержант чын алып чыгъады. Ол кезиуде уа уруш да башланады.  Немис аскерле бизни къыралыбызны жерин терк ууучлап келе эдиле. Ара шахарыбызгъа да иги да  жууукълашхандыла. Ханапий къуллукъ этген аскер бёлюмню Москва, Можайск тийрелерине кёчюредиле. 1941 жылда октябрь айда быллымчы жаш алайда биринчи сермешге къатышады.  Анда кёргюзтген къармашыулугъу ючюн  аны тасхачы бёлюмге  командир этедиле.

Къыркъ экинчи жылда жашха «За боевые заслуги» майдал бериледи.  Саугъалау къагъытында былай айтылады: «Гвардияны тамата сержанты Ахматланы Ханапий, командованияны буйругъун толтура, душман бийлеген жерлеге жашыртын ётюп, гитлерчиле пулемётларын, танкларын орнатып тургъан жерлени тохташдырып келгенди. Артда, биз чабыуулукъ этген заманда, топладан атдырып, аланы къурутханбыз. Аны хайырындан, кеси жаныбыздан аз адам къоранч этип, ол тийрелени къолгъа этгенбиз».

Ханапий артыкъ кёп сёлеширге сюйгенледен тюйюл эди. Болсада урушну юсюнден кеси айтхан бир-эки хапарны сагъынайыкъ.

Онтогъузунчу августда 1942 жылда бизникиле чабыууллукъ этерик жерде немисли дзотну чачдырыргъа керек эди.  Аны Ханапийге буюрадыла.  Ахмат улу жети нёгери бла тебирейди. Дзотха жетер ючюн, Истра  черекден ётерге керекди. Тасхачыла, аны  къатына жетип, бугъуп тургъанлай, ары жанындан бери ётюп келе тургъан немис солдатны кёредиле.

Шо, ол бери жанына ётер-ётмез Ахмат улу бир нёгери бла аны  тутадыла. Сора къолларын къаты къысып,  нёгерлеринден бири бла  штабха ашырадыла. Энди была жетеулен  къаладыла. Сора суудан ётюп, немис окоплагъа жууукълашадыла. Алайда да  связьны тохташдыра айланнган немис солдатны тутуп, къолун-аягъын къаты къысадыла.

Ол кезиуде быланы гитлерчиле кёредиле да, арада атышыу башланады. Немислиле, тасхачыланы къуршоугъа алып: «Атышыуну къоюгъуз. Къолларыгъызны кётюрюп чыгъыгъыз!», - деп къычырадыла. Жашла аланы юслерине бирден гранатла атадыла. Немислиледен да къаууму къырылады. Бизникиледен да экиси ауур жаралы боладыла. Жашладан ючюсю гитлерчиле бла уруш эте тургъунчу, Ханапий бла бир нёгери, чабып, дзотха гранатла атадыла. Дагъыда экинчи кере да атадыла. Сора, ракета атдырып,  бизникилеге белги бередиле. Ала да чабыууллукъ этерге хазыр болуп тура эдиле да,  мычымай жетип, къалгъанларын къырадыла. Ханапий да,  аягъына окъ тийип, жаралы болады.  Госпитальда къауум заманны  жатханды. Ол жигитлиги ючюн Ахмат улун Къызыл Жулдузну орденине тийишли кёредиле.  Ол саугъаны Ханапий 1958 жылда Москвада маршал Жуковну къолундан алгъанды.

Жарасына бакъдырып, госпитальдан чыкъгъандан сора  Ханапий  башха частьха тюшеди. Бу жол 30-чу гвардиялы  дивизияны 98-чи полкуну тасхачы взводуну командирини орунбасары болады.

1944 жылда  Ахмат улу  къуллукъ этген атлы аскер бара тургъанлай, алларындан немислиле миномётла бла атдырып, аскерлерибизни  тепдирмей къоядыла. Ол заманда частьны командири  майор Власов, Ханапийни чакъырып: «Тасхачыларынг бла жол ач, немислилени ары  жанларына ётерге керекбиз» ,- дейди.

 Командир айтханлай этеди. Немислиле къоруулагъан жерден бир жанлыракъ барып бир элге келтиреди.  Къыйырда юйге киредиле. Анда уа - бир къарт бла он-онбиржыллыкъ жашчыкъ. Ала айтадыла элде немислиле болгъанларын. Майор Власов дивизияны командирине  къагъыт жазып, Ханапийден жибереди. Ахмат улу, атына да минип, ызына тебирейди. Къарангы кече. Жолда бара тургъанлай, онеки солдатны кёреди. Кесибизникиле сунуп,ала бла орусча сёлешеди. Ала  ушкокларына узалып тебирегенде, бу  аладан алгъаракъ болуп,  автоматы бла атдырады. Немислиле сауутларын энишге жибередиле. Сора Ханапий ат юсюнде, немислиле уа аны аллында жаяулай, бизникиле болгъан жанына тебирейдиле.

Гитлерчиле Ханапийни нёгерлери да болгъан суннгандыла. Кеси жангыз болгъанын ангылагъандан сора, бирем-бирем къачаргъа кюрешгендиле. Алай Ахмат улуну автоматы аланы  узакъгъа жибермегенди. Алай бла онеки  адамдан экиси къаладыла. Аланы штабха ётдюреди. Ол немислиле уа, миномётладан атдырып, бизникилени тыйып тургъан къауум болгъанды. Ол жигитлиги ючюн Ханапийге Махтаулукъну орденини ючюнчю даражасын бередиле.

Ахмат улу андан сора да кёп сермешлеге къатышханды. Саугъаларына Ата журт урушну ордени, «Москваны къоруулагъаны ючюн», «Кишилиги  ючюн, дагъыда башха майдалла къошулгъандыла.

Урушну уа Латвияны жеринде бошагъанды. Аскерден эркин этилгенден сора элине къайтады. Халкъы Азиягъа кёчюрюлгенден хапары жокъ эди. Жууукъларын излей кетип, Къыргъызстанда табады. Андан бери  къайтхынчы школну директору болуп ишлегенди.

Бери къайтыр жылланы аллында Ёзденланы Магометни къызы Мариям бла юйюр къурайды. Къайтхандан сора Быллымда тохтайды. Школда устаз болуп ишлейди. Сабийлени ана тилден, адабиятдан окъутады. Битеу да Ханапий школда отуз тёрт жыл ишлегенди. 1965 жылда анга «Къабарты-Малкъар Республиканы сыйлы устазы» деген ат аталгъанды.

Юйюрюню юсюнден айтханда, Мариям бла тёрт къыз ёсдюргендиле. Окъутхандыла, билим алдыргъандыла. Бюгюнлюкде ала бирер жерде юйюр къурап жашайдыла. Ханапий кеси уа 1973 жылда ауушханды. Урушда тогъуз кере жаралы болгъан кишини саулугъу чыдагъан болмаз эди.

Османланы Хыйса.
Поделиться: