Иш табаргъа ахчаны къалай алыргъа боллукъду?

Социал контракт деп ишсиз къалгъан адамгъа эм аны юйюрюне болушлукъ бериу амалгъа айтадыла. Къырал аны бла къыйын жашау болумгъа тюшген инсанлагъа билеклик этеди, алагъа аш-азыкъ, дарманла, юс кийимле сатып алыргъа, бизнес ачаргъа, жангы усталыкъгъа окъургъа болушады, кесини къарыууна ийнаныргъа, базыныргъа онг береди.

Быллай келишимге кимле тийишлидиле, аны къалай жарашдырыргъа боллукъду, неллай бир ахча бериледи – бу материалда аны юсюнден билликсиз.

Ким этерге боллукъду келишимни?

Быллай амал къолайлыгъы жашау этерге жараулу мардагъа жетмей къалгъан инсаннга бериледи. Бюгюнлюкде ол, РФ-ни Урунуу министерствосуну билдириуюне кёре, 14375 сомду бир айгъа. Ол адамны юйюрю бар эсе, аны тергегенде, ала бары да ишлеген ахча эсге алынады.

Социал келишимге заявканы берген эмда социал къоруулау органны келечиси къол саладыла. Анда уа хар бирини да борчлары жик жиги бла белгиленедиле. Къырал анга ахча тёлеп, абериле сатып алып неда башха болушлукъ берип турургъа сёз береди, инсан а кеси боюнуна алгъан жумушланы тамамларгъа керек болады: окъургъа, иш табаргъа неда къураргъа.

Келишимге къол салгъанда, социал келишиу программа жарашдырылады. Анда уа адамны жангы жашаугъа хар атламы белгиленеди. Сёз ючюн, предприниматель болургъа итиннгенле бизнес-планларын кёргюзтедиле. Саулай айтханда, быйыл быллай келишимлени толтурургъа деп битеу къыралда 31,6 миллиард сом бёлюннгенди.

Къаллай тюрлюлери болуучуду аны?

Быллай келишимни хайырындан берилген ахчаны неге сюйсегиз да къоратыргъа жараулу пособие сунаргъа керекмейди. Ол «чабакъ тутаргъа» себеплик этген «ыргъакъды». Социал къоруулау органны келечилери инсан ол ахчаны неге къоратханына кёз-къулакъ болгъанлай турлукъдула.

Берилген ахчаны а быллай жумушлагъа къоратыргъа жарайды:

• энчи мюлкню айнытыугъа;
• иш излерге;
• окъургъа;
• жангы иш ачаргъа;
• къолайлыгъын игилендирирге.

Болушлукъну болжалын хар кимге да энчи белгилейдиле. Кёбюсюнде ахчаны юч айдан башлап бир жылгъа дери алып турургъа боллукъду. Сёз бизнесни юсюнден бара эсе уа, ол андан да кёп болуучуду.

Мюлкню айнытыу

Къырал берген болушлукъну хайырындан къолайсыз адам юйюрю бла бирге мюлк къураргъа боллукъду. Бир жылны ичинде алагъа 200 минг сомгъа дери берликдиле. Анга уа: эл мюлк техника, инструментле, урлукъла, семиртгичле, зыгытла, малла эмда алагъа аш сатып алыргъа жарайды. Алай къуру ала бла къолайсызлыкъдан къутулургъа амал боллукъ тюйюлдю: бек кёп къармашыргъа тюшерикди.

Ахчаны бир кесегин (30 минг сомгъа дери) окъуугъа жиберирге жарарыкъды. Сёз ючюн, водитель удостоверение алыргъа дегенча.

Бир жыл озгъандан сора мюлк не аз да файда келтирип башларгъа керекди.

Иш излерге

Ол умутда контракт тогъуз айгъа этиледи. Келишимге къол салыннгандан сора адамгъа МРОТ тенгли бир ахча бередиле. Ол ишге орналгъандан сора уа энтта да юч айны ичинде аллай бир тёлеп турадыла.

Тогъуз айны ичинде адам бир жерге тохташмаса, вакансиялагъа да угъай деп турса, аны бла этилген келишим кючюн тас этерикди. Ары дери берилген ахчаны сыйырлыкъ тюйюлдюле, андан ары уа жаланда ишсизлегеча аллай бир (1,5 минг сомгъа дери) тёлерге боллукъдула.

Окъуу

Жангы усталыкъ алыргъа сюйгенлеге къырал 30 минг сом бла болушургъа дейди. Адам а усталыгъын кючлендирирге, сюйсе уа, бир башха затха юйренирге боллукъду.

Иш ачаргъа

Жангы бизнес къураргъа сюйген инсан аны сагъышын бек тынгылы этерге керекди. Къырал а анга 350 минг сом бла билеклик этерге боллукъду. Бу ахчагъа ортакъгъа отоу алыргъа, мебель, оборудование, башха керекле сатып алыргъа, рекламаны багъасын тёлерге жарайды.

Быллай келишимни беш жылгъа дери этерге боллукъдула, болушлукъ излеген инсан умутларына ышандырса.

Келир жылдан башлап быллай заявкалагъа къарагъанда, адамны предпринимательстводан ангылауун «мсп.рф» порталда сынау ишни ётдюрюп алай билликдиле. Бу жаны бла билими осал болгъанын кёрселе, биринчиден билим алыргъа чакъырлыкъдыла. Аны да, башында айтханыбызча, социал контрактны чеклеринде тамамларгъа онг бериледи. Иели мюлклерин айнытыргъа сюйгенлеге да алай боллукъду.

Къолайлыкъны игилендирирге

Ишсиз тургъан инсанны юйюрю бек къыйнала эсе, ол быллай келишим къурап, аш-азыкъ, дарман, юс эмда аякъ кийимле, школгъа керек затла сатып алыргъа, ЖКХ жумушланы неда классдан тышында дерслени багъаларын тёлерге боллукъду.

Быллай юйюрлени санында къадар борчлары болгъанла да аз тюбемейдиле. Эсге сала айтсакъ, быйыл 1 майдан башлап социал контрактны чеклеринде берилген ахчагъа аллай борчланы жабаргъа жарамайды. Аны себепли инсанны кредити бар эсе, аны да тёлерге тюшерикди.

Келишим этерча не зат керекди?

Адамгъа талай излем барды:

• келишим этиллик жерде пропискасы неда ол кёчюп келген регионда ары дери аллай контракт этмегенине шагъатлыкъ къагъыты болургъа керекди;
• юйюрню орта къолайлыгъы жашау этерге жараулу ахчаны ёлчеминден аз болмазгъа керекди. Келир жылда аны тергегенде, ана капиталны, сабийге бир кезиуге берилген пособияны, къайтарылгъан налогланы, талай башха социал тёлеулени (толу тизмесин мында табарыкъсыз: https://mintrud.gov.ru/social/488) къошарыкъ тюйюлдюле;
• юйюрде хар кимни да ахча ишлерге бир амалы да къалмазгъа керекди;
• аланы биринде да ортакъгъа берип файдасын кёрюрге жараулу мюлкю неда транспорту болмазгъа керекди. Ары энчи предпринимательле бла кеслери иш къурагъанла уа кирмезге боллукъдула, налогну тёлегенлеринден сора 3-6 айны ичинде тюшюрген файдалары жашау этерге жараулу ахчаны эм аз ёлчемине жетмей къалгъан эсе.

Социал келишимни юсюнден МФЦ-да неда социал къоруулау органда тынгылы айтырыкъдыла. Келишимни да алада этерге боллукъду. Тийишли заявленияны уа почта бла неда «Госуслуги» порталгъа кирип жиберирге жарайды. Аны жарашдырыр ючюн, ма быллай къагъытла изленедиле:

• заявление;
• СНИЛС-ни копиясы;
• ИНН-ны копиясы;
• юйюрде хар кимни да паспортларыны копиялары;
• сабийлени туугъаннга шагъатлыкъ къагъытларыны копиялары;
• 2-НДФЛ справка (аны ишлеген жеригизде неда налог инспекцияда алыргъа боллукъсуз);
• банкда счетугъузну реквизитлери.

Социал къоруулау органлада документлеге эм азындан он кюнню къарайдыла, керек болса, болжалын 30 кюннге дери созадыла.

РФ-ни Урунуу министерствосунда айтханларына кёре, келир жылдан башлап бу контрактны жарашдырыу женгилирек боллукъду. Аны этеме дегеннге жаланда «Госуслуги» порталда заявление жиберип къояргъа жарарыкъды. Битеу керек информацияны уа сагъынылгъан органла ведомстволадан сурап кеслери табарыкъдыла.

Контроль бармыды?

Къыралдан ахча алгъан инсан аны не затха къоратханыны юсюнден хар ай сайын отчёт этип турургъа борчлуду. Социал къоруулау органла уа андан ары болушуп турууну оноуун ол информациягъа кёре этерикдиле. Отчётну бериу заманы келишимде жазылады. Аны элтип айланмай, почта бла жиберирге да боллукъду.

Отчётда ма бу информация болургъа керекди:

• социал келишимни тюрлюсю, ахча неге берилгени;
• субсидияны ёлчеми, келишимни болжалы;
• анга къаллай мюлк сатып алыннганды;
• ахча неда мюлк къалай хайырланылгъанлары;
• келген файда.

Хар бирине да чеклери неда шагъат этген башха тюрлю къагъытлары болургъа керекди. Ахча окъуугъа къоратылгъан эсе, дипломну неда сертификатны, ала бла бирге уа чекни да кёргюзтюрге тюшерикди.

Кимлеге угъай дерге боллукъдула?

Юйюрню орта къолайлыгъы жашау этерге жараулу ахчаны мардасындан артыкъ эсе. Терс информация бергенлени да ыразы этерик тюйюлдюле. Дагъыда эсигизде болсун: 18 жылы толмагъан инсан бла эмда тыш къыралланы гражданлары бла социал келишим этилмейди.

Келишимни излемлерин толтурмаса уа?

Алай болса, ол кючюн тас этерикди. Ахча окъуугъа берилип, алай башха затлагъа къоратылса, социал къоруулау орган аны артха алыргъа эркинди. Къырал берген ахчаларын неге жойгъанларын ангылаталмагъан энчи предпринимательле бла неда кеслери иш къурагъанла бла да алай боллукъду.