«Медицина иш тюйюлдю, ол жашауумду»

Бийик категориялы врач кардиолог-реаниматолог   Жанхотланы Энверни къызы Фатима КъМР-ни Кардиология диспансеринде ишлеп,  кёплени жанларын сакълагъанды, саулукълу жашаугъа къайтаргъанды. Аны бла бирге уа жаш врачланы юйретип, алагъа билимин, сынауун да аямай береди.

Биз Фатима Энверовна бла усталыкъгъа жолуну, къан тамырла-жюрек аурууланы  сылтауларыны бла аладан сакъланыуну мадарларыны юслеринден ушакъ бардыргъанбыз.

- Фатима Энверовна, ушагъыбызны аллында окъуучуланы сизни бла танышдырсакъ тюз болур.

- Кардиология арада ишлегенли 30 жылдан аслам болады: функциональный диагностиканы бёлюмюнде башлагъанма, ызы бла реанимациягъа кёчгенме. Энди уа   клиникалы-кардиология бёлюмдеме. 

Къабарты-Малкъар къырал университетни медицина факультетин тауусхандан сора, биринчи ишчи жерим  Къорууланыу министерствону  Пятигорскда аскер санаторийи болгъанды. Анда космонавтла, аскер генералла солугъандыла, кеслерине бакъдыргъандыла. 

Битеу экзаменлени да беш белгилеге берип, анда алты жылны кардиолог болуп ишлегенме. Ол кезиуде анга полковник Захаров таматалыкъ этгенди.  Кертисин айтханда, биринчи кезиуде бек къоркъгъанма – аскерчиле бла къалай ишлерикме деп. Алай ала башхаладан низамлы, жууаплы саусузла эдиле.  Ала керти да батыр, жигит адамла.

- Жюрек-къан тамырланы ауруулары кенг жайылыпдыла,  дейдиле экспертле.  Ол не бла байламлыды? Жашауубузда къаллай кемчиликле этебиз?

- Хау,  бу аруу шёндюгю заманны эм уллу жарсыуларындан бириди. Аны сылтауларыны юсюнден айтханда, шёндюгю болумлагъа адам къыйналмай, тюрлю-тюрлю ишлеге жарсымай болмайды. Ол а жюрекге хата салады.  Тютюн, аракъы ичиу да сылтауладан бириди, саулукъгъа заранлы аш-сууну да кёп хайырланабыз. 

Жюрек ауруула адамны сезимлери, кёлюню болуму бла байламлыдыла. Тёгерекде къайгъыла кёпдюле, биз алагъа тёзюп, ичибизден жарсып, тышына чыгъармай, букъдуруп турабыз.

- Ол миллет энчилигибиз болур, не къыйынлыкъны да ичингде тутхан…

- Уллу кемчилик – бизни халкъ санларында бир тюрлю тюрлениуле башланнганлай, врачлагъа бармай, тёзюп, букъдуруп турадыла. Къан басымлары 180-200 жетип,  анга юйренчек болуп, къыйналгъанларын да сезмейдиле. Больницагъа инфаркт, инсульт  урургъа жетер кезиуде келедиле.

Къан басымны терк тюшюртген дарманны ичип, бираз кесине келгенлей, тынчайып къаладыла. Неда врач дайым да ичерге керекди деп, дарманланы жазып береди. Алай саусузла уа женгил болдум да, ичмей тохтадым, деп къоядыла. 

- Республикада кардиология болушлукъ бериу бийик даражадады деп айталлыкъмысыз?

- Сёзсюз, хау. Шёндю диспансерге башчылыкъны сынамлы врач Генрих Докшоков  этеди. Ол кёп жылланы Москвада ишлегенди, энди туугъан журтуна къайтып, мында саусузлагъа болушады. Ол эндоваскулярный хирургду, аны билими адамларыбызгъа болушууда артыкъда магъаналы болгъанын айтыргъа сюеме.

 Араны алгъыннгы таматасы  Нодар Шардановну башчылыгъында ишлегеним бла да бек  ёхтемленеме. Республикада кардиология болушлукъ бериуню мурдорун ол салгъанды дерге боллукъду.

Аны аллында врачланы даражаларын тюшюрюп айтмайма, ала да уллу къыйын салгъандыла. Медицина факультетде окъугъанымда, анга башчылыкъны Шомахов этгенди. Ол студентлени сюйген, аланы билимлери ючюн къайгъаргъан адам болгъанды. Бизни белгили алим Роминский юйретгенди, артда ол Липецкге кёчгенди. Дагъыда Кушхабиев окъутханды, аны оператив хирургиядан окъуу китаплары бла  битеу къыралда да медицина факультетледе  юйреннгендиле.  Домбровская, Габрилович, Кантария, Ненашев – ала бизге терен билим бергендиле, медицинаны сюерге, ишинге кертичи болургъа юйретгендиле.

Нодар Шарданов кардиология болушлукъ бериуню система халгъа салгъанды. Ол сынаулу, билимли адамланы жыйгъанды тёгерегинде. Жаш врачларыбыз да кёпдюле,   жыйышдыргъан сынауубузну алагъа юйретирге кюрешебиз.

Кертиди,  къыралда медицинагъа уллу эс бурадыла. Амбулаториялада, поликлиникалада саусузла кеслерине кюндюз къаратып, кече юйлерине барырча бёлюмле къуралгъандыла. Алада да бакъдырыргъа жарайды  больницагъа жатаргъа сюймегенлеге.

Врачлагъа жууаплы, къыйын ишни толтурургъа тюшеди. Бютюнда уа коронавирус жайылгъан кезиуден бери коллегаларым урушдачадыла – душман кёрюнмей эсе да, аны бла хар кюн да къазауат бардырыргъа керекди. Бу жукъгъан аруу а адамны къан-тамыр жюрек системасына бютюнда уллу заран салгъаны белгилиди. Аны ючюн тилеригим, температурагъыз кётюрюлсе, уллу кёллю болмай, врачха барыргъа, кесинге къаратыргъа, анализле берирге керекди. Битеу тийишли жумушланы заманында этсенг, саулугъунга заранны азайтыргъа боллукъду.

- Усталыкъгъа сюймеклик сабийлеригизге уа берилгенмиди?

- Медицина иш тюйюлдю, ол жашауумду.  Экономист, бухгалтер, неда башха усталыкъда ишлеяллыкъ этим деп билмейме. Алай юриспруденцияны уа  бек сюйгенме. Школда  сочинение жазгъанымда, судья болуп, законну къорууларыкъма, адамлагъа тюзлюкню тохташдырыргъа болушурукъма деп жазгъаным.

Медицинаны билип сайлагъанма. Сабийликден да порог сердца аурууум барды. Ауругъан жюрегим  медицинагъа жол ачханды. Бу сайлауума бир заманда да сокъуранмагъанма.

Новосибирскден Пятигорскга академик Мишалкин келип, саусузлагъа къараучу эди, мен да жюрюгенме анга. Эки кере Новосибирскге да учхан  эдик анам бла, анда уа жюрегими жарыргъа кереклисин  айтхандыла.  Алай жууукъларым къоркъуп унамагъандыла.

Кезиулю кере Мишалкин бла тюбешиуде ол анама, ёсе баргъанда, санларына ауурлукъ жете, жюреги кётюрмей къалыргъа къоркъуу уллуду,  дегенин эшитеме. Мен юйюрде биринчи сабий, анам жаш тиширыу. Быллай ауур сёзле анагъа къаллай сынау болгъанын ангылайсыз. Ол асыры жарсыгъандан, Пятигорскдан Нальчикге угъай, туугъан журтуна, Кисловодск  тийреде Красный Восток элге анасына барады. Кёз жашларын букъдурургъа кюрешеди жол узуну.

Аны жюрегин жапсарама деп, анам, къоркъма, мен иги кардиолог болуп, жюрегими сау этерикме, башхалагъа да болушурукъма, деп ант береме. Анама берген сёзлериме  кертичи болургъа кюрешеме.

 Жанхотланы тукъумну тарыхы белгилиди, революциядан сора кёплерибиз тыш къыраллагъа кетгендиле. Атам а мен тыш къыраллы тиллени билип, востоковед болуруму сюйгенди, артда жууукълагъа ашырырма деген акъылда.  

 Атам Энвер  автоколоннада ишлегенди, анам Сара, ол абазалы эди, аш-суу бла жалчытыу бла кюрешгенди. Аны айтханым, ала медицина бла байламлы болмагъандыла.

Адамланы эркинликлерин къоруулау муратымы уа жашым Кърымшамханланы Азамат толтургъанды. Ол ёкюл усталыкъны сайлагъанды, уголовный, башха ишлени  бардырады. Не букъдурлугъу барды, врач усталыкъны сайласа, бек къууанырыкъ эдим,  андан иги хирург боллугъуна ишексизме.

Къыз Равида уа  финансланы сайлагъанды, банк жаны бла бийик билим алгъанды.  Эрим Кърымшамханланы Далхатны жашы Даулетгерий инженерди. Мени  юйюрюмю  ёхтемлендиреди, болушады, кюч береди.  

 - Медицина усталыкъгъа жаш адамланы арасында сейир не заманда да уллуду. Шёндю окъуй тургъан жашлагъа бла къызлагъа не айтырыкъ эдигиз?

- Усталыкъны сайларны аллында иги сагъыш этерге керекди. Хау, шёндю модача болгъанды  медицина факультетде окъуу.  Москвада даражалы вузланы окъуна бошайдыла. Алай артда бу ишни ауурлугъун ангылап, кёпле клиникадан кетип,  косметологла, башхала болуп ишлейдиле. 

Модады деп бармагъыз бу усталыкъгъа.  Жюрегинг тартмагъан, сюймеген иш бла кюрешгенден уллу сынау жокъду.