Бёрю къолда тюбешиу

Ахыры. Аллы 14 ноябрьде басмаланнганды.

...Акъла тау эллени алгъан кюнлени биринде Къалмукъ, ат арбасыны кюбюрюн къургъакъ отунладан толтуруп, юсюне уа эки чыккыр бишлакъ да салып, Нальчик базаргъа бара эди. Жанында уа - ана­сы олтуруп.

Бу затчыкъланы сатханлай, санга эки жарагъан чурукъ аллыкъма, - дегенни айтды анасы.

Манга чурукь керек тюйюлдю, анам, манга керох керекди, - деди Къалмукъ.

Оу кюнюм, ол дегенинг?!

Ол дегеним а - жарагъан орус наган. Иги кесек огъу бла. Мен энди гитчечик тюйюлме. Мен сауут-саба жюрютюр жылгъа жетгенме.

Охо, туумагъан айгъа алгъыш эте турмайыкъ да, базарыбыз болса, Аллах буюргъа- ныча этербиз, - деди анасы.

Да къайдан билирбиз да аны не буюрлугъун?

Кет, аллай затланы жаншама, мажюсю!

Ала алай ушакъ эте, Бёрю къолгъа жетдиле. Нальчик башы тийреде аллай жер бар­ды. Былайда жол бир да болмагъанча тарды.

Да ма Къалмукъну арбасы алайгьа жетгени - бирси жанындан а бир омакъ пайтонну чыкъгъаны. Окъа чынлары жылтырай, сазбет офицер эки да жанында олтургъан барышнялагъа лакъырда эте келеди. Ала кюледиле, безирейдиле, офицер а ала бла бирге кюледи.

Къарап-къарагъынчы пайтон бла арбаны атларыны башлары бирге къарашып тохтадыла.

Къалмукъ, амал излей, арбадан секирип тюшдю. Офи­цер а, кюлгенин къоюп, жашха айланып:

Эй, аман, кирли хайыуан,бусагъат жолдан къуру! – дегенни айтып къычырды.

Мен хайыуан тюйюлме, жюйюсхан офицер, - деди Къалмукъ, -эслеп сёлеш, ансы…

Аны эшитген акъ офицер, акъ бети айлыкъ турмана къызарып, пайтондан тюшдю, жанлап, Къалмукъну жаягъына сахтиян къол къабы бла урду.

Къалмукъну бети уа, ачыудан, къыш турмана агъарды. Ол офицерге жууугъуракъ жанлады, къамичисин кётюрдю.

- Мени бетиме мен жаратылгъанлы бери къол тийген угъай эсенг, аман сёз окъуна айтылмагъанды. Алайды да, жюйюсхан офицер, сыртынгы бери айландыр.

Офицер, уллу чамланып, биягъы къолун кётюрдю, алай Къалмукъну салта кибик жумдуругъу къулакъ жанына тийгенде, офицер къууут къапчыкъча тёнгереди. Барышняланы алайда окъуна эслери ауду. Къалмукъну анасы да гузабагъа къалды. Жаш, кёп сагъыш эте турмай, офицер­ни кётюрюп, пайтоннга атды. Къамичиси бла да бир тёрт- беш кере сыйпады.

-Энди уа не этсин адам, - деп, Къалмукъ, пайтонну ызына буруп, атланы сюрдю. Сора, кесини арбасын да артха айландырып, оу-шау эте тургъан анасындан айырылды.

Сен, анам, мени ючюн къайгъы этме. Энди манга кечге дери юйге къайтыу жокъду. Сорсала уа, къачханды таугъа, деп къоярса.

Алай бла Къалмукъ, тик жар бла тигелеп, суудан да ётюп, агъач жолла бла къышлыкълагъа кетди.

Бир кесек эс жыйгъан офицер а , кадетледен да бир жыйын къурап, Къалмукъну эли таба къууулду. Къарт къатынны арбасы элге жетер-жетмез, акъла Къалмукъну анасына алайда окъуна соруу эте тебиредиле. Болмаздан къалгъанда уа, харип тиширыуну аяусуз тюйюп, элни старшинасына уа Къалмукъну тутуп Нальчикге келтирирге буюрдула.

Кеч къарангы бола, элни къыйырында Къалмукъгъа тюбеген жаш, ишни болушун айтды. Былай да, былай, деди ол, юйюнгю жашырын къалауурла сакълайдыла. Анангы тюйюп кетген а кара­тель отрядны таматасыды. Сени да ызынгдан болгъандыла. Тутсала уа, сёзсюз, асарыкъдыла. Ол кёплени асхан мурдарды.

-Ай башыма ат ургъан а, - деди Къалмукъ. - Аны аллай жаныуар болгъанын билсем, алайда окъуна битдирип кетмеймем.

-Алада жаныуар, мурдар да болмагъаны жокъду, - деди жаш, ахтынып. - Алайды да, Къалмукъ, жанынга сакъ бол!

-Да сора мен аны къалай табаргъа боллукъма да?

-Аны бла уа бир да тюбешиу излеме. Жюз къалаууру болур.

-Мен анга къуру анам ючюн дерт жетдирирге угъай, андан битеу аны кьолундан ачыгъанланы къанын алыргъа сюеме. Мен энди ол окъа чынлы жюйюсханны абындыргъынчы тынчлыкъ табаллыкъ тюйюлме.

-Къой Къалмукъ алыкъын жашса, кесинги жойдуруп къоярыкъса. Ол а, кеч- эртте болса да, къызыл партизанланы огъундан къачалмаз.

- Угъай, шуёхум, ол мени юлюшюмдю, - деп, Къал­мукъ арсарсыз бурулуп, ызына кетди.

Кёпмю, азмы заман айланды Къалмукъ, ахырында Нальчикде бир багъырчы къу- мукълу тенгини болушлугъу бла керекли хапарны билди. Анга кёре каратель отрядны таматасы хар ыйых кюн тенглери бла Хадаужукъ бахчада айланыучуду. Анда тенглери бла бирге, ойнай-кюле жюрюучюдю. Асламында тюшден сора неда ингир ала.

Ушкогун да суу боюнунда букъдуруп, кеси да ариу кийинип, айланады Къалмукъ, жю- рюйдю, мурдар офицерни излейди.

Ахырында тенглери бла ушакъ эте тургъан душманын танып, жаш, арсарсыз, ушкогуна къууулду. Ызы бла сууну бирси жанында ёсген къалын агъачха ташайды.

Дагъыда бир сагъат чакълы сакъларгъа тюшдю. Марайды Къалмукъ душман офицерни. Табыракъ атар ючюн дагъы­да бир кесек сакълайды. Сора тёрт да акъ офицер бахча къыйырына чыкъгъанларында, аладан бири, къолу бла Нарт уяны агъачын кёргюзте, кюлдю. Къалмукъ аны узакъдан окъуна таныды.

Карательге кёп жаншаргъа тюшмеди.

Сууну тауушундан сора шошлукъну бир зат бёлмей тургъанлай, ушкок атылды. Аны бла бирге, эки кьолу бла башын тутуп, акъ офицер тенглерини аллына жыгъылды. Халкъ дертини огъу аны къаш башын тешген эди.

Къалмукъ партизан отрядха баргъанда, хапар а ары ан­дан эсе алгъаракъ жетип тура эди. Хапарны партизанла Къалмукъну къумукълу тенгинден билген эдиле.

- Аперим, жигит, - деди партизанладан бири, Къал­мукъну инбашына къагъа.

 - Мен аны, ол кёп сабийни ёксюз этген мурдар офицерни, шошайтыр ючюн эрттеден излеп айлана эдим. Алай сен а, марагъанны къарагъан озгъанлай этдинг. Болсада, апе­рим!

Ол партизанны аты Темирбаш болгъанын Къалмукъ артдаракъда билген эди.

Таулада уллу ишле башлана эдиле. Къалмукъ да, ол кюнден башлап, кесини жюрек отун Совет власть ючюн къазауатха атагъан эди. Ол Къалмукъну махтаулу жолуну башланыуу эди.

Къалмукъ жууап берирден алгъа, мыйыкъ тюпден ышара, уллу къолун ол жашны ин­башына салды.

-Да не боллукъ эди. Ишлей, жашай кетди да... пенсионер болду. Ох, деп ашап, жашап турады. Бир-бирде уа ма бы­лай, менича, олтуруп, жаш жигитлеге озгъан жылланы, болгъан ишлени юслеринден хапарла айта туруучуду.

Жашла кьарт Къалмукъгъа башха соруу бермедиле. Алай аланы бетлеринде, къарамларында айтхылы таматагъа хурмет этгенлери, аны тауушлукъ ишлерине да жюрекден ыспас этгенлери, сукъланнганлары окъуна эслене эди.