Бёрю къолда тюбешиу

Гуртуланы Эльдар бизни фахмулу жазыучуларыбыздан бири болгъанды. Аны хапарларын газетибизде бере-бере тургъанбыз эмда окъуучуларыбыздан ыразылыкъ да тапханбыз. Бюгюн да хапарларындан бири бла шагъырей этерге сюебиз.

Къарт Къалмукъ, чум таягъына да таяна, ашыкъмай суу боюнуна тигеледи. Быллай жылы, ачыкъ кюнледе ол иги кесегин суу боюнунда ташха олтуруп, оздуруучуду. Сууну толкъунларыны, терек чапыракъларыны да шууулдагъанларына тынгылай, Къалмукъ озгъан жылланы, болгъан ишлени, кесини антлы  тенглерин эсгериучюдю. Ол кезиуледе аны къарт кёзлери, жангыдан , жаш заманындача, жылтыраучудула, кёлю да жарыкъ болуучуду.

Къара шауданнга жетгенлей, къарт Къалмукъ, акъырын ийилип, сууукъ суудан ууучу бла алып, эки-юч кере да уртлады. Алайлай ол къашха жар табадан бир ушкок атылгъан таууш эшитиледи. Ызы бла адамланы къууанчлы кюлгенлерин да эшитип, Къалмукъ жолун ары салды.

Беш да жаш, тёбенде эмен тюкгючню орнатып, бери айланнган жанында да кьол аяз тенгли бир кьашха салып, ушкок ата башлагъандыла. Уллу сёлешгенлерине кёре, жашла кесекчик тартыпдыла.

Жууугъуракъдан атайыкъ, - деди аладан бири, - ансы тамгъа эсленеди.

Угъай, - деди бирси жаш, - тамам эки жыйырма атлам - мардады.

Охо, алай эсе, жатып атайыкъ,- бирси жаш. Алайгъа келишдиле. Болсада , халгъа кёре, жашла махтарча аталмагъанларын арлакъдан къарап тургъан Къалмукъ да эследи.

Ахырында тамата, сабыр атлай, жашлагъа жууукълашды. Саламлашды. Кёзюн а ол къашха тюкгючден алмайды. Бир-бирде башын булгъайды, мыйыкъ тюпден ышарады.

Аны эслеп, жашладан бири къарт Къалмукъгъа бурулуп айтды:

-Тамата, кел, сен да бир жандыр, ансы бу махтанчакъ къауум, нек эсе да, болалмайды. Кёлюм бла айтама, бир кёрчю, маржа.

Къарт Къалмукъ, бир кесек арсар болуп, сабыр къарамын жашлагъа бурду. Аладан бири уа, таматаны аллына атлап, тенглерине да кёз къыса, бууун сагъатын тешди.

-Акъсакъал, иги марап, огъунгу ол тюкгючге чанчдыралсанг, бу сагъат сеникиди. Жашла шагъатымдыла.

 Тамата бу сёзле жанына тийгенлерин билдирмезге, сездирмезге кюреше, терен ахтынып, тюкгюч таба къарады. Сора, ол жаш узатхан сагъатха кёз жетдирип, башын булгъап, кюлмюш, этди. Ызы бла ушкокну да алып, ауурлугъун билирге кюрешгенча, бир къолдан бир­си къолуна салды.

Жашла шум болуп къарайдыла.

-Сагъатны уа, жигит,- деди къарт Къалмукъ сабыр ауазы бла, - элт да, ол илишаныгъызны тюз да ортасына такъ. Тюппе-тюз ортасына.

Жашла сейир этдиле, бири бирине къарашдыла. Сагъатны иеси уа, башын булгъай, илишан таба кетди. Къарт Къалмукъ аны ызындан къарай, сакълайды. Ол кезиуде аны терен ызлыкълы мангылайында болгъан сагъышларын а ким билсин.

Жаш жерине къайтханда, тама­та эмен тюкгючню къашхасыны тюз да ортасында жылтырагъан сагъ­атха къарап, къарамын аны иесине бурду. Жашны масхаралап ышаргъанын да эследи.

- Кел, ахшы жаш, андан эсе сагъат­ны орунуна апасы салып кел. Не башхалыгъы барды, экиси да тенгдиле.

-Аны-муну къой да, атчы ата эсенг, - деди жаш, ачыуланнган ауаз бла.

Къарт Къалмукъ, андан ары жукъ айтмай, ушкокну сабыр кётюрдю.

Жашла шум болуп къарайдыла. Жаланда арлакъда саркъгъан тау суучукъ бла аны жагъасында сюелген тереклени чапыракъларыны шууулдауларындан башха тау­уш эшитилмейди. Анда уа, эки жыйырма атламда, жар тюбюнде сагъ­атны мияласы жылтырайды.

Ушкок атылды.

Къарт Къалмукъ, мыйыкъ тюп­ден ышара, жашха ушкокну узатды. Жашланы алгъаракъ эс жыйгъанларындан бири, чабып барып, илишан къашхагъа тагъылып тургъан сагъатны  келтирди. Жашла уа, кёзлери кёргеннге ийнаналмай, бир ауукъ заман турдула.

Сагъат тюппе-тюз ортасындан тешилип эди… Къарт Къалмукъ  жаздыра билмей эди. Ол затны уа жашла билмей эдиле.

 Ма санга мараучу, ма чынтты снай­пер, -деди тешилген сагъатны иеси. - Айып этме, тамата, сёзюм кёлюнге  тийген эсе. Сени снайпер болгъанынгы биз кьайдан биллик эдик. Кечгинчилик бер, Аллахчю.         

 Аны ючюн къайгъы этме, жигит. Биз жаш заманда мараучу болмагъан ким бар эди. Бу ишге жашау кеси юйрете эди. Алай сизни аталарыгъыз сабий, мен а, ма былай сенича, жаш заманымда бир мараучуну таный эдим. Ма снай­пер десенг, ол эди ансы.

Къарт Къалмукъ, ол жар тюбюндеги тюкгюч таба къарап, аз ышарды, къонгур мыйыгъын сылады, къалын акъ къашланы тюбюнден огъурлу кёзле, жаш заманындача, жылтырадыла.  Жашланы хапар сакълагъанларын кёрюп, тамата гыйы ташха олтурду. Жашла аны тёгерегине жыйылдыла.

 Акъ аскерле да къысталып, тау элледе тынчлыкъ, мамырлыкъ да тохташханлыкъгъа, таулада, агъачлада бандит къауумчукъла тюбей тура эдиле. Аллай заман эди. Да ма ол жылланы, кюнлени биринде бир таулу жаш комиссарчыкъ кесини антлы тенги бла бирге экиси да эки атха минип оздула. Экисини да - жарагъан ушкоклары.

Элден бир алты-жети къычырым кетгенлей, жол жанындан бир жыйырма чакълы атламдан огъурсуз ауаз эшитилди. Ызы бла уа пулемёт чакъырдады. Комиссар тенги да,

атларындан секиришип тюшюп, ташла артына ташайдыла. Жашлагъа: «Жаныгъыз саулай къутулургъа сюе эсегиз, ушкокларыгъызны, атларыгъызны да къоя кетигиз!» - деген эшитилди ол пулемёт чакъырдагъан жанындан.

Ахырында ол граждан урушну аллында окъуна тас болуп къалгъан тенгин иги танып, комиссар къычырды:

-Ай, итден туугъан Биязуркъа, биз сени акъла ёлтюрген суннганбыз, сен а бандит болуп тураса да, малгъун. Чыкъ бери бусагъат, ит­ден туугъан ит!

Алай жууап орунуна биягьы пулемёт чыкъырдады. Аны окълары жашланы башлары бла чюйюлдеп оздула.

Иш болмазын кёргенде, комис­сар жаш эки да уллу ташны къатына сюркелип барып, ушкогун ташла арасындан пулемёт таба бур­ду. Бу жолча кёп ол бир заманда да марамагъан эди. Пулемёт а окъларын бёлюп-бёлюп къуяды. Ахырын­да ушкок атылды. Аны бла пулемёт да тохтады. Угъай, жашха жукъ да болмагъан эди. Къоргъашин окъ пу лемётну окъ чыкъгъан быргъысына кирип, лымпыш болду, бу огьурсуз сауутну тамагъын битеди.

Комиссар жаш, жеринден акъырын туруп, пулемёт таба атлады. Барады ол, тенг жашы да ызындан. Экиси да сабыр атлай барадыла.

Ахырында Биязуркъа дегенни башына темир къанга  артындан кёрюндю. Тенги уа маузерин чыгъара тебиреди.

Телилик этмегиз, жашла, къаш башларыгъызны тешдирирге сюймей эсегиз ! – деди комиссар, алгъа атлай.

Алай ахы кетип тургъан Биязуркъаны къарасакъал тенги маузерин кётюрюп, комиссаргъа бурду, Болсада комиссар жашны огъу теркирек къармашды. Къарасакъалны маузери ушкок огъу тийген къолундан бияры чартлады, кеси уа бирси къолу бла жарасын къысып, итча сынсый, чёкдю.

-Уой, амандан туугъан, аман абирекле, не осалына кетгенсиз, - деди комиссар жаш, бу былхымсыз, сыфатсыз адамлагъа, - энди сизни бла ушакъ эте турургъа за­ман жокъду. Бу пулемётугъузну чачып, эки юлюш этип, сыртларыгъызгъа жюклеп, жолгъа чыгъыгъыз.

-Энди бизни ёлтюргенми этериксиз? - деди суубаш «пулемётчу».

-Аны уа ким биледи. Аны оноуун халкъ этер. Къымылдагьыз, аман кюлтыпысла!

Жаш комиссар да, тенги да, ол эки да абирекни алларына сюрюп, элге атландыла...

Къарт Къалмукъ, хапарны бошап, чум таягъына узалды.

-Охо, жашла, башыгъызны андан ары аурутмай, кете барайым. Сиз а иги марап атыгъыз. Эр киши жаздырмай ата билирге керекди.

-Ол комиссар жаш, ол айтхылы мараучу уа артда не болду? - деди жашладан бири.

Баргъаны боллукъду.