Садакъа тийишли жерге берилмесе, мюлкюнгю суугъа тёкгенден, отда кюйдюргенден башхалыгъы жокъду

Таулулада быллай сёз барды: «Хар элни да къой союуу башхады». Хау, юй турмушну, адетлени юслеринден айтханда, ол тюз да болур, алай ислам дин бла байламлы жорукъла уа Къуранда бир ненча ёмюр мындан алгъа тохташдырылгъандыла, Мухаммад файгъамбар, Аллахны саламы анга болсун, хар муслийманлы да аланы толтурургъа борчлу болгъанын шарт белгилегенди. Да сора адам ёлгенде, аны асырау бла байламлы адетле хар жерде да башха-башха некдиле, исламны излемлери, жорукълары нек сакъланмайдыла?

Кертиди, ёлгенде уллу къоранчла этерге тюшеди бушууну сынагъан юйюрге. Дууа тохтатханда бир -бирле 150-200 минг сом къоратадыла.    Жик дууа деп, энтта ахча жоядыла. Аш-азыкъ салынып, бек аздан 180-250 юлюш чыгъарылады. Аланы хар бирини багъасы уа 1,5-2 минг сомдан аз болмаз.  

Дагъыда дууагъа келген адамланы сыйлайбыз деп, бай столла жасайдыла. Алада уа, татлы ашарыкъладан сора да, тюрлю-тюрлю салатла, деликатесле окъуна бардыла.     Бу кемчиликлени иймамла, эфендиле кёрмеймидиле, аланы нек тюзетмейдиле, деп чамланырыкъла да болурла. Алай былайда бир затны эсгертирге сюебиз. 2011 жылда Къабарты-Малкъарны Муслийманларыны дин управлениясы «Ёлген адамны асырау бла байламлы адетлени тап халгъа келтириуню юсюнден» бегимин басмалагъанды.

Ол жыл окъуна документ малкъар, къабарты тиллеге кёчюрюлюп, юч тилде да энчи китапчыкъ этилип басмаланнганды. Аны управление кесини типографиясында чыгъаргъанды.   Брошюра артыкъ уллу тюйюлдю – 18 бетде дин къуллукъчула, Къуранны аятларына таянып, муслийман адам ёлгенде, аны асырагъанда, ызындан къаллай тёреле толтурулгъанларын шарт ангылатадыла.

Сёз ючюн, адамны ёлгени шарт тохташдырылгъандан сора аны тап жатдырыргъа, санларын тюзетирге, кёзлерин жумаргъа, тюп жаягъын къаты тартып къысаргъа, кийимлерин тешерге, женгил жабыу бла юсюн жабаргъа, керек болса, къарыныны юсюне темир зат салыргъа кереклиси айтылады. Алай ёлюкню къолларын не къарыныны юсюне, не кёкюрегине салыргъа жарамайды. Дагъыда бу затланы эсде тутаргъа керекди: ёлюк болгъан юйде кюзгюню жабыу, 40 кюнню чыракъ жандырып туруу, ёлюк болгъан отоудан чыкъгъан жерде сууу бла стаканны шинтикге салыу динде жокъду. Бир-бир адамла ол затланы исламны жорукъларына санайдыла. Алай бегимде айтылгъаныча,   ала ислам диннге арталлыда келишмейдиле, мажюсю замандан къалгъан тёреледиле.

Ёлюкню юсюне сюелип сарнаргъа, уллу къычырып жиляргъа, бетин, чачын, кийимлерин жулкъургъа жарамайды. Аллахны келечиси (А.с.а.б.) былай айтханды: «Кертиси бла да, жиляуу этилген адам къабыр азабын сынарыкъды» (Муслим).  Иймам Муслим айтхан башха хадисде уа быллай сёзле бардыла: «Тиширыу ёлген адамыны жиляуун уллу къычырып этсе, ёлгюнчюге ол тобагъа къайтмаса, къыяма кюн Аллахны аллына эриши сыфатда, жийиргенчли кийим бла барлыкъды».

Жаназы намазны юйню арбазында, къабырлада эм межгитни арбазында этерге болады. Дууа ёлюкню гюняхлары кечилирлери ючюн этиледи, аны окъугъаннга уа сууаплыкъ жазылады. «Аны себепли хар ким да дууа окъургъа тийишлиди. Алай этер ючюн, аны абидези болургъа керекди. Болсада бир тюрлю сылтау бла адамны абидези жокъ эсе уа, ол тайамум бла абидез алыргъа боллукъду. Жаланда жаназыгъа жеталмай къаллыкъма деп ашыкъгъан заманда алай этерге эркинди»,-деп ангылатылады китапда.

Ёлюкню   кюйюзге чулгъап асырау, Къуранны аятлары жазылгъан къумачдан кебин этиу дегенча жумушлада да ёлгеннге хайыр жокъду. Ол угъай, ол затладан гюнях алыргъа боллукъду.

Тизмеге кёре хуржун юлешиу

 Ёлгени болгъан юйге дууагъа, къайгъы сёз берирге келгенлени тизме этип  - ахча бергенлени  жазып - алагъа хуржунла юлешгенлери тюз тюйюлдю, алай этерге жарамайды, деп айтылады бегимде. «Ол бек осал адетди, аны ислам дин бла бир тюрлю байламлыгъы жокъду. Аны къой, бергенле, алгъанла да гюняхлы боладыла. Хар бир сууаплыкъ да Аллахдан ыразылыкъ табар, андан саугъа алыр ючюн этилирге керекди»,-деп эсгертедиле дин къуллукъчула.

Болсада юйюрге Аллахны аты бла таза жюрекден болушургъа сюйгенле ахчаларын кёзге туура этмей, быллай бир деп санап бермеселе тюз боллукъду. Аны ючюн а  адамла къолларындан келгенича садакъа ахча берирча кюбюрчекча бир зат салыргъа жарайды.  Уллу Аллах аны юсюнден Къуранда былай айтханды: «Келир жашауларында саугъа алыр ючюн игилик этгенлеге биз эки кере кёп саугъа берликбиз. Алай бу дунияда игилик кёрюрге кюсегенлеге уа бу жашауда буюрулгъанны берликбиз ансы, ол дунияда уа анга бир тюрлю саугъа да боллукъ тюйюлдю» (42-чи сураны 20-чы аяты).

Бегимде садакъаны чыгъарыуну жорукъларыны юслеринден да айтылады. Ол жылны не кезиуюнде да берилирге боллукъду, аны ол неда бу   кюннге жораларгъа керекмейди (сёз ючюн, 52 кюннге, жыллыгъына).  Андан сора да, садакъа тууар союп юлешиу бла чекленип къалмайды, анга деп ахча берирге, межгит ишлетирге, дин бла байламлы китапла чыгъарыргъа эм ала кибик башха къоранчла этерге да болады.  Садакъаны кимлеге берирге боллукъду дегенде, анга бек алгъа  къолайсыз ахлула, ёксюзле, къоншула, къолайсызла тийишлидиле. Дин тутмагъан, Аллахха ийнанмагъаннга, гюняхлыгъа да берирге боллукъду.

Хант столла - керексиз тёре

Ислам динни жорукъларына кёре, ёлюк чыкъгъан юйню адамлары дууагъа, къайгъы сёзге  келгенлеге юч кюнню ичинде аш ашатыргъа керек тюйюлдюле, аны ислам дин бла бир тюрлю байламлыгъы жокъду эм ёлгенни жууукълары ол затха  борчлу тюйюлдюле. Ислам анга тюз кёзден къарамайды, бушууу болгъан юйюр кишиге къонакъбайлыкъ эталмазлыгъын ким билмейди, ёлюк чыкъгъан юйде ол юч кюнню ичинде аш-азыкъ жюрютюу да кёзбаулукъду.

«Дууа тохтагъан кюн, жетикюнлюк, къыркъкюнлюк, жик дууа, жарымжыллыкъ аш, жыллыкъ аш дегенча кюнлеге атап садакъа бериу, Къуран окъутуу исламны жорукъларына тюз келмейди»,-деп эсгертиледи бегимде.

Болсада муслийманла сюйген заманларында кеслерини ырысхыларындан садакъа чыгъарыргъа, сууаплыкъ этерге боллукъдула, ёнкючге кирмегенлей. Садакъа Аллахны аты бла бериледи, аны себепли ол кимлени эсе да бирлени айтыулары, къысыулукъ этиулери бла болургъа  керек тюйюлдю. Кеси да борчлу халда этилмейди, анга быллай бир болургъа керекди деп чек да салынмайды.

Дагъыда  «эрттен дууа»,  «дууа тохтатхан» деген адетле исламда жокъдула, аны себепли аланы этиу дурус тюйюлдю, бизни динибиз ол затланы унамайды, деп чертиледи документде.  Ёлген адамны ахлуларыны жыйылып аны къабырына барыулары, 40-52 кюнюне Къуран окъутуу да ислам динде жокъдула, аланы этерге керек тюйюлдю. Ол кюнледе ахча алгъан, берген гюняхлы ишди. Аллахны аты бла этилген садакъа сатылмайды эм сатылып да алынмайды. 

Билирге сюйгеннге чырмау жокъду 

Биз бегимни жаланда бир кесегин келтиргенбиз юлгюге, бир материалда документни саулай басмаларгъа онг жокъду.  Болсада Къабарты-Малкъарны къадийи Мисирланы Хызыр бизге айтханыча,  китап республикада битеу межгитледе барды, аны алыргъа сюйгенле Управленияны мекямына да келирге боллукъдула. «Биз ары-бери чыкъсакъ да, бегимни биргебизге алып, адамлагъа юлешебиз. Аны алыргъа сюйгеннге бир тюрлю чырмау жокъду, китапла бошала башласала уа, типографиябызда  жангыдан басмалайбыз»,-дегенди ол.

Къадий бюгюнлюкде муслийман адамны асырау бла байламлы жангы тёреле чыгъа баргъанлары республиканы саулай да жарсыуу болгъанын чертгенди. Ёлгенни  юч, 52 кюнюн, жыллыгъын белгилеген тюз тюйюлдю. Ислам динде  кюнлени саны бла юлешген тёре  жокъду, жаланда юч кюнню ичинде дууа тутулады ансы.   «Садакъа этерге сюйгеннге чырмау этилмейди,   аны бу заманда этигиз деп борч салынмайды.  Алай ёнкючге кирирге ахырда жарамайды, ол садакъа болмайды»,- деп ангылатады къадий.

Шёндю уа кредитле алгъан,  ёнкючге кирген кезиуле аз тюйюлдюле.  Халкъны аллында уялыргъа тюшерикди деп, юйде  жангыз малны союп, аны халкъгъа юлешедиле,  ёксюз сабийлени  мюлксюз-ырысхысыз къоядыла.  Садакъа этеме деп, адамын тас этген юйюр башын отха сугъады.

Аш-азыкъ артмакъла этип, алай бла садакъа чыгъаргъан сунады халкъны асламы. Алай, къадий айтханыча,   садакъа   тийишли жерге этиледи: къолайсызлагъа, къарыусузлагъа, саусузлагъа. «Ол къуру ахча юлешиу  бла чекленмейди, къыйын болумгъа тюшгенни юйюн жыяргъа, бахчасын къазаргъа, малына къараргъа, башха жумушларын толтурургъа да боллукъду. Неда газ, суу, ток ючюн тёлеулерин этерге да жарайды.  Ол да садакъады»,-дейди ол.

Бирде ёлгенни юсюнде этилген къоранчла миллион сомгъа дери жетедиле, андан оздургъанла да бардыла. «Ол аш-азыкъ артмакъланы этип, аланы беш жюзге-мингнге дери да жетдиредиле,-дейди андан ары къадий.- Аланы уа кимге бередиле? Келген-кетгеннге. Алай ала садакъагъа тийишли адамламыдыла? Элде уа къолайсызла, къарыусузла, къартла, ёксюзле бардыла,   алагъа жукъ да жетмейди. Жаланда тюбюнде къалса эслерине тюшюредиле аланы».

Къуранда уа  быллай аят барды: «Малыгъызны, мюлкюгюзню кеси ортагъызда юлешмегиз, ашамагъыз».  Алай дин бу затланы излейди, быллай жумушла толтурулургъа  тийишлидиле десенг, халкъ аны унамайды.    «Къоншум быллай бир зат салды артмакъгъа, аны-муну къошду, мен а андан кёп этерикме деп, адамла бир бирлерин озаргъа кюрешедиле. Ол угъай, къабырда сын ташны окъуна ёнчелеп, андан бийигирек, кенгирек этгенле да бардыла. Эришмеклик, зарлыкъдыла битеу хаталаны башы»,-   деп акъыл этеди мени ушакъ нёгерим.

Артмакъланы тохтатыу тёре менде нек бошалыргъа  керекди, дейдиле бирле. Дин къуллукъчула жууукъларыны юслеринде юлгю кёргюзтедиле,  алай аланы ызындан бир-эки адам барады ансы, халкъны асламы уа  унамайды.  «Къуранда, Мухаммад файгъамбарны, Аллахны саламы анга болсун,  хадислеринде да садакъа  тийишли жерге берилмесе, мюлкюнгю суугъа тёкгенден, отда кюйдюргенден башха тюйюлдю, деп айтылады.  Зыраф этген мюлкюне бу дунияда адам  тёзер, алай ол дунияда Аллахны аллында уа къаллай жууап берликди? Бу затланы юслеринден кёпле сагъыш этмейдиле. Алай бла  халкъ чыгъаргъан адетле теренден-терен сингип барадыла. Болсада иймамларыбызны къадалыулары бла Аллахны ахшылыгъындан, хал таплана баргъанча кёрюнеди да, жууукъ заманда барыбыз да исламны жорукъларына къайтырбыз деп ышанама»,- деп эсгертеди Мисир улу.