Сюймекликге кюлгенле

Тангны аз къырау къакъгъаны анда къызгъыл, сары, жашил тереклени алыкъа чапыракъсыз эталмай, бир сейирлик жарыкълыкъ бар эди чегет бетде. Терезеси ары айланады да, ары къараргъа бек сюйюучюдю Халимат. Ма бюгюн да, ич кёлегини юсюне анасындан къалып тургъан эски, алай а тутумлу ботасын атып, бир кесек сюелди алайда. Биргесине мен жашайма – экиге айланнган къарындашыны къызы.

Халиматны жумушакъ шинтикге олтуртуп, аш къайгъыгъа киреме. Ауругъан артыкъ ашаулу болмагъанына жарсый:

– Халимат, не зат къабарыкъ эдинг? Адамны бир сюйген заты да болады, – деп сорама.

– Билесе, мен ол жаны бла артыкъ айырмалы болмагъанымы, жаным. Хо да, ненг бар эсе да, сал. Къарыусузгъа кетип, сизни да, кесими да къыйнамазча,  ансы аш излегеним да жокъду.

Хау, ашны сыйлысын сурамагъанды бир заманда да Халимат. Сау Бахсан ауузу таныучу аппасыны хапарын а сюйюп айтыучуду. Анга бирде, хапар айта келгенде, туудугъу Ахмат:

– Ата, ач жыл болгъан эди дейсе. Къалай эди къолай ол кезиуде? – деп соргъанды.

– Алай да болгъан эди бирде, къургъакъ жыл болуп. Къара будай ёсдюрюучю эдик. Мирзеусюз къалып, къыйналгъан эдик, – дегенди аппа.

– Да сора не ашап тургъансыз? – деп жарсыгъанды Ахмат.

– Ашыбыз а хазнамы боллукъ эди, айран, эт, жау, бишлакъ – малдан чыкъгъан не да.

Аны эсгерип, кюлюучю эдиле жашла. Алай а, не кёп тапса да, зыраф этгенни да тюзге санамайды Халимат. Ёсе келгенлени да алай юйретгенди.

– Ачлыкъ къутуртханча, адамны артыкъ тойгъаны да къутуртады. Ма, келиннге къара да къой. Жаулу табакъны гыржын бла сюртюп атханын кёргенме да, жаратмагъанымы айтханымда: «Сени къыйынынгы атмай ушайма да», – деп, бир бек сындыргъанды. Андан кетгенме элге. Къарындашыма айтып иш ийме аны, букъдуруп турама. Къутургъан иги тюйюлдю деп андан айтама санга да.

Халимат терезеден къарап, иги кесек турду.

– Быйыл кюз арты бир да жумушакъды. Кюн кетмегенди башыбыздан.

Мен аллына керти нартюх ундан этилген какны салгъанымда, сейир этди:

– Энди мен къызла быллай как эте билмеген сунуп, жарсып тура эдим. Не иги этдинг, балам. Муну уа сюйюп да ашарыкъма, – деди.

Сора, баям, аны эсине сюргюнде ыннасы быллай как ашарыкъ эдим дегени тюшдю. Алай сунама. Болсада, мени жанымы къыйнамазгъамы деди, сагъынмады къарт ыннамы. Алай а ары элтген эси артха къайтыргъа сюймегенча:

– Биринчи заманда къыйналгъанбыз, артда уа тюзелген эдик анда да. Къыргъызлыла иги адамладыла, – деди Халимат.

Ол ары сабийлей тюшгенди. Тёрт жыл да болмай.

– Эсимде турады, бирде бизге анамы экиге айланнган къарындашы келген эди. Артда билгенме, ол сау жыл айланнганды, урушдан сора, юйюрюн тапмай. Майдалларындан бирин анама берген эди, локъум кесгич этип. Башхалагъа да алай. Ол эсимдеди. Артда анамдан ол алай нек этгенин соргъанымда, анам харип: «Да, тёрт жылны от ичинде айланып келип, Ата журтундан къысталып, юйюрюн тапмай айланса, жюрегине ачыу тийген болур эди», – деп бир бек ахтыннган эди. Сабийден мен аны да билмегенме, ол жарлы болумубузда, мадарлап, бир зат эталса, аны экиден бирин Мухамматха бергенди, ол эр кишиди деп, къалгъанын а ючюбюз ашагъанбыз: жашчыкъ, анабыз, мен.

Халиматны къарамы ол жыллагъа кетип, иги кесек турду. Мен да болалмадым аны жолун юзерге. Сора тохтады Халимат жашау жингиригини бир жеринде:

– Къарындашым Байрамукъ бек къарыулу жаш болуучу эди. Жыгъышыуда аны анда киши хорламагъанды. Анда уа, билемисе, къаллай пелиуанла бар эдиле. Бир жол хорлагъанда, анга бир сырлы къатапдан къумач берген эдиле. Ол аны келтиргенде, анабыз: «Атангы эгечине элт. Аны сизде къыйыны уллуду. Атанг ауушханлы да, менден эсе ол сакъды сизге», – деп, къоншу элге ийген эди сизге. Нек эсе да, амма айтмаучу эди атабызны немислиле ёлтюргендиле деп. Бизни Фатиматча къайда? Ненча ёксюзню къысханды кесине. Атамы эгечи, керти да, анга бек къууаннган эди. Къумачха угъай, жашны эслилигине. Эсли болуб а биз ол заманда, анам айтхан эди ансы. Ол къумачдан Фатимат къаптал тикдирип, аны кийдирип ийген эди Байрамукъну артха. Хау, амма керти айта эди, сиз ол элде биринчиле болуп ийнек алгъан эдигиз, болгъанчыгъыгъызны берип. Аны да Фатимат бизге сюрюп келген эди. Ёксюзлериме деп…

Анда, ата эгечи Фатимат жашагъан элде, биз жашагъан элде дейим, Халиматны бир жаш сюйген эди, Мамутай деп. Къубултуп айтыучу эдиле анга алай. Тюз аты уа Магомет эди. Атасы урушда жоюлуп, анасы бла къайын къызы ёсдюргендиле аны.

– Фатимат бек къаты болгъан эди, амма кеси ахлулары болгъан элге тартдырып, унамагъан эди ары кёчерге ансы. Узакъ тюйюл эди арабыз. Магомет а бери къайтхандан сора да къагъыт жазып тургъан эди бир заманда. Алай манга бир ёпке ауруу тийди да, жазма деп къойгъан эдим. Ол да биреуню жангыз жашы… Ол заманда ол ауруудан къырылгъанла кёп эдиле, бир аман жукъгъан зат болуп. Аллах манга быллай бир жашау берир деп турмай эдим мен да.

– Халимат, не хапар айтаса, санга алыкъа элли жыл да болмайды. Жашаб а не жашагъанса?!

– Мариям, терс санайса. Адамны жашауу жылла бла угъай, кёргени бла саналады. Анам бла келин,  сени ананг, Сюйюншланы къызгъа баргъан эдиле, Китап ачдырабыз деп. Аллай билимли адам болгъанды элибизде. Ол а: «Къызынг алыкъа ёллюк тюйюлдю, жашарыкъды, эрге да барлыкъды, сабийи да боллукъду», – деп ашыргъан эди.

– Къайдан да тийген эди санга ол аман ауруу…

– Поездда, артха къайтып келе, терезеден кетералмагъандыла бизни, жаш адамланы. Баям, анда сууукъ жетген болур эди. Алай сунама. Ким билсин. Бери келип тюшгенибизде да бир бек сууукъ эди, май болгъанлыкъгъа. Анда уа шарх-шархла чагъып, ёзенле къып-къызыл эдиле.

– Сора не болду ол Мамутай а?

– Кёп тургъан эди, юйдегили болмай. Энди болгъанды дейдиле.

– Омар бла уа къайда танышханса, Халимат?

– Анга уа больницада тюбегенме. Ол да менича ауруп. Кёпле ауругъандыла ол кезиуде менича, больницаны толтуруп къойгъан эдик. Асламысы ёлгендиле, жаннет ахлулары болсунла.

Халимат бир кесекни сагъышха кетип турады да, сора, мудах бети жарып, хапарын андан ары айтады:

– Жашчыкъ келеди бир кюн манга. Да, ол жюрюй эди ансы, анам а сокъур болуп къалгъан эди. Сора сени атанг Байчора, келин, Фатимат, ой-ой, алай ариу жаннетледе жатсынла, келе эдиле. Тюбеширге уа амал жокъ. Берликлерин берип, терезени ары жанындан сёлешип кетиучю эдиле жарлыларым. Хы, аны айтама, жашчыкъны манга келгенин кёрюп, Омар, коридорда мени тохтатып: «Байрамукъ ненг болады?» – деп соргъан эди. Ол а жашчыкъ бла окъуй кёре эдим. Алай танышхан эдик. Бир юйюрлю да болдукъ. Алай сабий бла къууандыралмадым мен аны. Къалай къууана эди ол, мени ауурлугъум болгъанын билгенде…

Бюгюнча ачыкъ бир заманда сёлешмегенди Халимат. Мен ол затладан аз хапарлы эдим. Тасхаланы барын билген къайда?

– Алты ай болуп, сабийими кетерген эдиле, мени жукълатып. Алдап де да къой. Аны кётюрген мен нени да кётюрлюкме. Ичимде тыпырдай тургъан баланы сан-сан этерге къалай жетгенди акъыллары?!

– Ким?

Мариям аны шыбырдап айтханлыкъгъа, баям, Халимат эшитген эди.

– Дохтур ёлюп къаллыкъды, сабий табама десе деп, жашчыкъ бла келин, аны бла бир болуп. Кечмеген эди аны Омар.

– Сен а?

Халимат кёп турду тынгылап.

– Баям, мен да. Манга сорсала, ёлюмню сайлар эдим, баламы сау къояр ючюн. Андан сора къатып къалгъанды жюрегим.

Халимат турду да, къарыусуз атлай, тёшек тюбюнден бир бау бла къысылып тургъан къагъытланы чыгъарды.

– Была Омар манга жазгъан къагъытладыла. Кюйдюрюп къой. Бирле окъусала сюймейме.

Мен а окъугъанма аланы, Халимат дуниядан кетген кече, жиляй-жиляй. Хар бир къагъыт: «Халиматчыгъым, къанатлычыгъым!» – деп башлана эди. Кюйдюралгъан а этмегенме, кёзюм къыймагъанды сюймекликни шагъатлыкъларын дуниядан кетерирге. Келин алгъан эди аланы мени къолумдан, ыразы болмай. Алай анга неге керек эди сюймекликни юсюнден окъургъа? Ол анга кюлгенледен бириди сора.