Жангызлыкъдан къачханла

– Алгъын жангыз тиширыула аз эдиле элде. Баям, оноу эр кишилени къолларында болгъандан эди алай, бу мынга, бу да мынга тийишлиди деп сайлагъандыла къартла. Бюгюн а сайлагъан да аз, бюсюреген андан да аз. Иги да, бай да жашау нёгерле излегенле кёпдюле, тапханла къаллай бир болурла ансы. Кеси жашауларын къураялмагъанла кюнден-кюннге кёпден-кёп болуп барадыла. Ма, сен билмеген зат айтмайма, Жансурат, Мухаматалий харип, урушдан къайтханда, тёрт ёксюзюн сау жыл излегенди Къыргъызстанда. Тамата жашларын дейме. Артда уа, къартла оноу этип, анга Асиятны берген эдиле. Ол да башсыз эди, эки сабийи бла. Алагъа да тёртюсюн къошуп, он сабий ёсдюргендиле ала. Кеслери уа – бири биринден аламатла, билимлиле, иш кёллюле, къайда да атларын иги бла айтдыргъанла. Бюгюн а жангыз бирни сиретлселе, аны тамамгъа санап къоядыла. Айхай, ол насып да барына бирча жолукъмайды.

– Ол башха заман эди, Замхарий, тиширыу кеси башын туталмагъан ёмюр. Энди уа болум тюрленнгенди, тиширыула тутадыла юй.

– Да, тутмай да не амаллары, баш иелери болмаса.

– Болса да алайды, Замхарий, ийнан манга. Ма къабыргъа къоншубуз Майрусханны келини баш иесинден эки кереге кёп алады ишинде. Капекге да кёрмейди жарлы Хамзатны. Алай а баш иеси болгъан тиширыуну бла жангызны сыйлары бирча тюйюлдю деп, жашап турады. Хау, бир тутуругъу уа болургъа керекди тиширыуну. Тюз айтадыла къартла. Тынгылагъан да эте эдиле ол заманда таматалагъа. Бюгюн а кимге не айтырыкъса, сени ангылагъан, санга тынгылагъан, айтханынгы этерик болмаса? Жашау бек тюрленнгенди, – деди къоншусу Маржан, къарамын эшиуюнден айырып, – Къайгъы этме, сёзюнг ётмез жерде, тынгыла да къой.

Къайгъы уа этемисе, жангыз къызы Ариужан ёксюз сабийле тургъан юйден сабий алама деп тохтагъандан  сора.

– Кеси жашаууму къураялмайма да къураялмайма, анам, экибиз жангыз тургъандан эсе, бир ёксюзню алып ёсдюрсек, жылыу берип, ол иги болмазмы бу дуниябызгъа, ахыратыбызгъа да? – деп, къарамын букъдура, айтхан эди анасына ол кюнледе Ариужан.

Кёп сагъыш этгенди Замхарий. Сора къызы андан акъыллы кёрюннгенди анга: темир терек ол да тюйюл, кетсе, ким бла къаллыкъды жангызы?

Ол эртте эди. Ол алгъан экиайлыкъ жашчыкъны ала бирге ёсдюргендиле. Замхарий дуниясын алышханда, Ахмадиягъа онбеш жыл бола эди. Аны эл къабырлада терк-терк кёрюрге боллукъ эди. Ол ыннасы бла бошалмагъан ушагъын бардыра эди. Къоншу, тийре сюйген сабий эди ол. Башха элге кёчгенлери да андан болгъанды Замхарийланы, киши сёз айтып, къыйнамасын сабийни жюрегин деп.

Аскерчи болургъа сюе эди Ахмадия, алай къалай кетсин узакълагъа, анасын жангызлай къоюп?

Ол аскерден къайтхан заманын бир да унутмайды. Анасы от эте тургъанлай кирип баргъан эди да, ол, эки кёзюне ийнанмай, ёрге сюелип тохтагъанда, ачыкъ отха асыры жууукъ тургъандан, андан секирген жилтинле ал ботасын тешген эдиле. Экинчи кюн а ол къабырлагъа баргъан эди аннясына, анасын да нёгер этип. Ол кюн аны дуниясын алай тюрлендирлигин а билмей эди ол заманда.

Бир ингирде анняны отоуунда орта чемоданчыкъны ачып, анда эски суратлагъа къарай келгенде, бир къагъытла тюшдюле къолуна. Анда уа аны башха ана тапханы, сабий юйге ётгени, Ариужаннга берилгени да жазылып.

Ол кече Ахмадия кёз къысмай чыкъгъанды тангнга десек, ётюрюк боллукъ тюйюлдю. Угъай, ёнгелемеген эди Ариужандан. Аны бютюнда бек сюйгенди, ол тасхасын билгенден арысында. Ол тиширыуну уа табаргъа къаст этгенди. Аны тапса, атасыны хапарын да билирге боллукъ эди.

Ахмадия къагъытда аты жазылгъан тиширыуну излеп, паспорт столгъа баргъанда, аллай Мадина атлы, ол тукъумну жюрютгенлени саны ондан атлагъанын билгенди. Ызы бла ол аланы хапарларын излегенди. Школда биргесине окъугъан, милицияда ишлеген Жамал анга ол жаны бла бек болушханды.

Сабийни юсюнден аладан бири да билмегенди. Сора Жамал шуёху бла бир заманда туугъан сабийлени тизмесин тапханды больницаны архивинде. Алай бла аланы алтысына да баргъандыла жашла. Аладан бири эсгергенди сабийден ауушхан жаш тиширыучукъну, аны баласын алыргъа унамай къойгъан жууукъларын да. Ол аны кимден тапханын да тута эди ол тиширыу эсинде. Алай бла Ахмадия алгъа атасын тапханды.

Жамал да, ол да шахар тийресинде элчикледен биринде аны юйюне баргъанларында, эшикни орта жыл санлы сюйдюмлю тиширыу ачханды. Ол, жукъ сора да турмай, жашланы юйге жууукъ этгени бла окъуна кёргюзтгенди жарашыулугъун. Ариужанданча, тюз аллай жылыу ура эди ол адамдан.

– Жолдады, келе турады Мухаммат, – деп, тиширыу жашланы аш юйню тёрюнде олтуртуп, терк окъуна аш къайгъыгъа киргенди.

Жау да башларында эрий, исси хычинледен толу табакъ жашланы алларына салыныргъа, юйню иеси да жетгенди. Ахмадияны бла аны бир бирге ушагъанлары кёзге илинмезча тюйюл эди.

– Бизники болгъанынгы уа кёрюп турама, къайсыныкъы болурса деп, эсиме келтиралмайма ансы, – деди Мухаммат, алгъа Жамалны, ызы бла Ахмадияны къолун тута, кёзюне къарай.

– Сеникиме дейдиле.

Ахмадия аны айтханда, чибин учса эшитилирча шошлукъ орналгъан эди юйде.

– Жюрегим сезип тура эди, – деп, Дарийна жашны жангыдан къучакълагъанда, хар не да кеси жерине келген эди.

Ызы бла кире келип, эшик къатында сюелген юч жашчыкъ да тутдула къонакъланы къолларын.

– Жаухарат а аз къууанмаз, – деп къошду Дарийна. – Бу сизни тамата къарындашыгъызды, Рамазан, Тахир, Азамат.

– Эндиге дери уа къайда эдинг? – деди да  бек кичилери Азамат, келип, Ахмадияны тобугъуна таянды.

– Армияда, – деди Ахмадия да, жашчыкъны башын сылай.

Ол кюн ючюн бек ыразыды Ахмадия Дарийнагъа.

Мадина бла Мухаммат керти да бек сюйгендиле бир бирни. Онсегиз жылында ол аны юйюне алып келгенде, атасы-анасы угъай демегендиле. Алай а, жаш адамлада болуучусуча, бир бирге аз кёлкъалды болгъанлай, Мадина юйюне кетип, къайтыргъа унамагъанды. Мухаммат а, аскерге чакъырылгъанда, сюйюп кетген эди, кесинден къачаргъа кюрешип. Мадина бла ол андан сора тюбешмегенди, сабийи болгъанын да билмегенди. Ол анга жазгъан къагъытла жууапсыз къалып тургъандыла. Къайдан биллик эди Мадина башха дунияда болгъанын Мухаммат, киши былайды деп сагъынмаса? Аскерден къайтханда уа, баям, жашауун башха адам бла къурагъанды деп, излемегенди.

Тюшлерине уа келиучю эди Мадина. Бир затла айта эди, алай Мухаммат эшитгинчи,  аны ауазын жел алып кете эди да, тюшюналмай эди ол Мадина анга не айтыргъа сюйгенине. Энди уа биледи. Ол, баям, Ахмадияны юсюнден айтыргъа сюе эди анга. Аны къабырына артда экиси да бирге барлыкъдыла ала узакъ къабарты элге. Алай жашлай кетген ариу Мадинаны суратына къарап, жилярыкъдыла ала экиси да. Сюе эди Мадина жашын, не бек кюрешселе да, кетермегенди аны, ёсдюрген да этерик эди… сау къалса.

Ахмадия атасын тапханына кюйюкленмегенди Ариужан, къууаннган окъуна этгенди. Ол кетсе дуниядан, жашы кеси жангыз боллукъ тюйюлдю деп, ол сагъышны этип, аны биргесине баргъанды атасы жашына атап этген къурманлыкъгъа. Андан иги кесекге кичи болса да, Дарийна энди анга эгечди. Аны сабийчиклери уа – Ариужанны да къууанчлары.

Ахмадия къурулушчу инженерге окъугъанды. Энди ол атасы бла бирге юйле ишлейди. Келинчикни да ол алгъа атасыны юйюне келтиргенди. Биринчи туугъан къагъанакъгъа уа  Ариужан атарыкъды.