Жылланы къарачай-малкъарча санау

Жылланы къарачай-малкъарча санау тюрколог Акъбайланы Харунну тинтиулерине жарашдырылгъанды.

Къарачай-Малкъар орузлама бла жылны узунлугъу 366 кюндю.

Бир жылда 12 ай болады, хар айны узунлугъу уа 30 кюндю. Жайны бла къышны къоргъазиннге тюшген 3-шер кюню  болады.

Жылны чакълары, 2-шер айдан къуралып, битеу да 6 боладыла: жаз, жай, кюз, къач, къыш, аууз.

Къышны бла жайны тамам кючлерине кирген кезиулерине жай чилле, къыш чилле, дейдиле. Ала,  кюн къоргъазинден къайтхандан сора, 25 кюн озуп, киредиле да, 40-шар кюнню барадыла.

Кюнню къоргъазиннге тюшген заманлары: къышда декабрьни 22-23-24 (кюн узуннга айланады);

Жайда июньну 22-23-24  (кюн къысхагъа айланады).

Кюн къайтхандан сора 25 кюнден чилле киреди.

Къыш чиллени 40 кюню: январьны 18 - февральны 26

Балдражюзню 9 кюню: февральны 27- мартны  7.

Нарт - гуртланы 9 кюнлери; мартны 8 – 16  (нарт – 3 кюн, гурт – 3 кюн, жут – 3 кюн).

Жангы жыл: мартны 22

Жай чиллени 40 кюню:

июльну 19 - августну 27

Ыйыкъда 7 кюн болады.

Кюн бла кече (сутка) 12 ууахтыгъа юлешинипди: кюнню 9 ууахтысы, кечени 3-сю.

Жылланы атлары

Чычхан жыл (2008).

Ийнек жыл (2009).

Къаплан жыл (2010).

Къоян жыл (2011).

Чабакъ жыл (2012).

Жылан жыл (2013).

Ат жыл (2014).

Къой жыл (2015).

Маймул жыл (2016).

Къуш жыл (2017).

Ит жыл (2018).

Тонгуз жыл (2019).

Жылны чакълары бла айлары

Жаз айла:

Луккур ай  (мартны 22 - апрельни 20).

Хычауман ай (апрельни 21 - майны  20).

Жай айла:

Къыркъар ай (майны 21-июньну 2).

Кюн къоргъазиннге тюшген кюнле: июньну 22 - 23-24).

Къыркъаууз ай (июньну 25 - июльну 24).

Кюз айла:

Элия ай (июльну 25 – августну 23).

Этыйыкъ ай (августну 24 - сентябрьни 22 кюнлери).

Къач айла:

Эндиреуюк ай ( сентябрьни 23 - октябрьни 22).

Абустол ай (октябрьни 23 - ноябрьни 21).

Къыш айла:

Байрым ай (ноябрьни 22 – декабрьни 21).

Кюн къоргъазиннге тюшген кюнле: декабрьни 22-23--24.

Башил ай (декабрьни 25– январьны 23).

Аууз айла:

Тотурну ал айы (январьны 24 -февральны 22).

Тотурну арт айы (февральны 22– мартны 21).

Ыйыкъда кюнлени атлары

Баш кюн

Геуюрге кюн

Бараз кюн

Орта кюн

Байрым кюн

Шабат кюн

Ыйых кюн

Кюн бла кечени ууахтылары

Танг къарангы (сарашны заманы).

Танг ала (кюн чыгъар заман).

Эрттен (кюн жангы чыкъгъан заман).

Кюн къышлыкъ (эрттен азыкъны заманы).

Кюн орта (кюн къушлукъгъа келген заман).

Уллу тюш (кёп къойну сауар заман).

Гитче тюш (аз къойну сауар заман).

Экинди (кюн ортадан эсе,  ингирге жууукъ заман).

Ингир (кюн батар заман).

Ашхам (кюн жангы батхан заман).

Жассы (кече кючюне кирген заман).

Кече арасы (кечени ауурлугъу кетген заман).

Айланы бир сёз бла айтыу атлары

Жаз айла:

Луккур (мартны 22 – апрельни 20).

Хычауман (апрельни 21 – майны 20).

Жай айла:

Къыркъар (майны 21 – июньну 21).

Кюн къоргъазиннге тюшген кюнле: июньну 22 – 23 - 24).

Къыркъаууз (июньну 25 – июльну 24).

Кюз айла:

Элия (июльну 25 – августну 23).

Этыйыкъ (августну 24 – сентябрьни 22).

Къач айла:

Эндреуюк (сентябрьни 23 - октябрьни 22).

Абустол (октябрьни 23 – ноябрьни 21).

Къыш айла:

Байрым (ноябрьни 22 – декабрьни 21).

Кюн къоргъазиннге тюшген кюнле: декабрьни 22-23-24.

Башил (декабрьни 25 – январьны 23).

Аууз айла:

Алтотур (январьны 24 – февральны 22).

Арттотур (февральны 22 -мартны 21).