Тамаша табийгъаты, ариу адетлери бла жюреклени бийлеген жер

Къабарты-Малкъар къонакъбайлыгъы, ариу жерлери, жарыкъ адамлары бла белгили жерди. Аны Уллу Ата журт урушха дери тарыхны юсюнден айтханда, 1936 жылны 5 декабринде РСФСР-ни ичинде Къабарты-Малкъар Автоном Совет Социалист Республика къуралгъанды. Аны миллетлери тамблагъы жарыкъ кюннге ийнана уруннгандыла, жашагъандыла, алай ол жарыкълыкъны жер башыны эм къанлы урушу бузгъанды, ызы бла ёмюрледен жашап келген жеринден малкъар халкъ Орта Азиягъа кёчюрюлгенди. 1957 жылда, таулула жерлерине къайтарылгъандан сора, республика да алгъыннгы миллет-политика болумуна къайтышханды.

Къабарты-Малкъар Шимал Кавказны ортасында орналады, къыбылада къоншусу Гюржюдю, шимал жанында – Ставрополье, кюнбатышда – Къарачай-Черкес, кюнчыгъышда – Шимал Осетия.

Къабарты-Малкъар, эм алгъа, тамашалыкъ табийгъаты бла белгилиди. Регионда бийикликлери 5 минг метрден атлагъан жети тау барды. Аладан эм белгилиси Элбрусду. Мында къышда лыжачыла, тири солууну сюйгенле жыйыладыла, жайда – таза хауадан зауукълукъ алыргъа, сейирлик жолоучулукълагъа чыгъаргъа сюйгенле жыйыладыла. Ариулукълары бла кёз байлагъан эм терен карст кёллени къауумуна кирген Чирик кёллени бир кёрген аланы унутмайды. Аны бла кёп сейир шарт да байламлыды, юлгюге кюн сайын андан 77 миллион литр суу чыгъады, кесине бир черек да кирмейди, алай аны ючюн анда суу азаймайды, кеси да бир температурада турады. Бийикликлери 60 метрге жетген Чегем чучхурлагъа жайда, къышда да туристле келедиле. Багъыу балчыгъы бла Тамбукан кёл, Аушигерни термальный суулары, Нарзанла таласы эм кёп башха жерле саулай Россейде угъай, андан тышында белгилидиле. Бызынгыда жаш, сынамлы альпинистлени да усталыкъларын ёсдюрюрге жараулу тик къаяла сакълайдыла. Республикада магъадан, вольфрам, олово, алтын, нефть табыладыла. Тарыхыбыз бурун заманлагъа кетгенине шагъатлыкъны уа археология излеулени кезиулеринде табылгъан затла, къалала, кешенеле этедиле. Дорбунланы тинтгенлеге да мында Хумала тийреси, Чегем ауузу, кёп башха жерле да сейир кёрюнюрюкдюле. Агъачлада кёп тюрлю жаныуарла, ол санда аз тюбегенле жашайдыла, Къызыл китапха кийирилген битимле ёседиле.

Республикабызны къыраллыгъыны шартлары – байрагъы, гимни, герби – бардыла. Байрагъы кёк, акъ, жашил тюрсюнлюдю, ортасында уа Минги тауну сыфаты салыныпды, гербин суратчыла Акъкъызланы Якуб бла Герман Паштов ишлегендиле, гимнин а композитор Хасан Карданов жазгъанды.

Бюгюнлюкде республика айныуну жолундады. Бегирекда республикада эл мюлк бла малчылыкъ айныпдыла. Экономиканы игилендириуге уллу себепликни табийгъат, ариу жерлерибиз, туризм этедиле. Билим бериуге, саулукъ сакълаугъа уллу эс бёлюнеди, фельдшер-акушер пунктла, врач амбулаторияла ачыладыла, саны 40-дан кёп болгъан санаторийледе бла солуу аралада тыш субъектледен адамла да саулукъларын кючлейдиле, мектепле, спорт школла ишленедиле. Мында жашагъан миллетлени саны жюзден атлайды, ала маданият арала къурагъандыла, дин тутхан адамлагъа таплыкъгъа межгитле, килисала бардыла.

Къабарты-Малкъарны къыраллыгъыны кюню дайым къууанчлы халда белгиленеди, анга жораланып эл мюлк, къолдан усталыкъланы, маданият кёрмючле боладыла, ара майданлада миллет арбазла къураладыла, фестивальла, концертле, спорт эришиуле ётдюрюледиле, ингирде уа кёкню фейерверкле жарытадыла. Тёрели халда маданиятда, саулукъ сакълауда, спортда, илмуда, билим бериуде эм башха сфералада жетишимле болдургъан адамла саугъаланадыла.

Фахмулары, усталыкълары, иш кёллюлюклери бла республикабызны не жаны бла да атын айтдыргъан айтхылыкъ инсанла уа къайсы жыллада да, айхай да, аз болмагъандыла. Мечиланы Кязимни, Адам Кешоковну, Къулийланы Къайсынны, Зумакъулланы Танзиляны, Лиуан Губжоковну, Али Шогенцуковну, Толгъурланы Зейтунну эм кёп башха жазыучуланы чыгъармалары, кёп башха тиллеге да кёчюрюлюп, окъуучуларын адамлыкъны багъаларгъа, шуёхлукъну тутаргъа чакъырадыла. Акъкъызланы Якуб, Ахматланы Лиуан, Мухадин Кишев, Курданланы Валерий, Заурбек Бгажноков, Хамид Савкуев эм башха суратчыла терен фахмулары бла республиканы маданиятын айнытыугъа къошумчулукъ этгендиле. Гёжефле Мурат Карданов, Асланбек Хуштов, Аккайланы Хаджимурат, Мария Ласицкене, Заур Курамагомедов, Хасанби Таов, Аниуар Гедуев, Беслан Мудранов, Сергей Рогожин, Билял Махов Олимпиада оюнлада хорлагъанланы къауумуна киргендиле.

Къабарты-Малкъар огъурлулукъну, шуёхлукъну, мамырлыкъны багъалагъан, бай, сейир да тарыхы болгъан жерди. Мында жашагъанлагъа, къонакълагъа да ол ариу табийгъатын, жарыкълыгъын саугъалайды.

Кульчаланы Зульфия.
Поделиться: