Ол таулуланы, тауланы да сюйгенди

Малкъар жазыучуланы, поэтлени ишлерине миллет къалай уллу эс бёлгени эски суратлада кёрюнюп турады. Халкъыбыз Ата журтуна къайтхандан сора алдыргъан суратларына къарай келгенде, аланы араларында къабартылы жазыучула бла бирге бир оруслу адам сюеледи. Ол жазыучу, журналист Михаил Киреевди – бар малкъар жазыучуланы шуёху.

Михаил Михайлович 1903 жылда Орёл областьда туугъанды. Андан бери жюз бла жыйырма жыл болуп келеди. Ол, элде жашап, бар элли адамлача, мал кютгенди, сабан сюргенди. Кечирек болса да, Октябрь революциядан сора жетижыллыкъ школну бошап, Орёл шахарда эл мюлк техникумгъа киргенди. Ол агроном болургъа сюйгенди. Россей кенглеринде мирзеу ёсдюрюу баш иш болгъаны этдиргенди жашха аллай умутла. Анда окъуй тургъанлай, жангы власть берген азатлыкъ кёллендирип, назмула, хапарла жазып башлагъанды.

Ингир сайын нёгерлери аны тёгерегине жыйылып, жазгъанына тынгыларгъа сюйгендиле. Артда уа, ыразы болуп: «Сен, Миша, белгили жазыучу болмай къаллыкъ тюйюлсе!» – деп, иги къууум этгендиле.

Ол агрономгъа окъуса да, сюйген, сайлагъан усталыгъына кёре ишлемегенди. Аны жазыу ишлерине эс бёлгенле жашны «Правда молодёжи» деген Орёл область газетге чакъыргъандыла. Ол, газетге корреспондент болуп барып, бир кесекден аны жууаплы секретарыны къуллугъуна ётгенди. Ол жыллада Михаил Михайлович (1924 ж.) «Ярь» деген аты бла адабият биригиу да къурагъанды. Архивледе айтылгъаннга кёре, ары онтёрт жаш адам киргендиле. Ала бирде бир бирге тынгыларгъа, дерс алыргъа, оноу этерге Жарыкъландырыуну юйюнде, бирде «Красная книга» китап басмада неда комсомол комитетде жыйылыучу эдиле.

Михаил Михайлович анда тамата болгъаны бир ненча кере къайтарылады эски къагъытлада. Ол жыллада аны назмулары, хапарлары да битеу область басма органлада чыкъгъандыла Подчерневский псевдоним бла. «Новый путь» журналны да ол адабият биригиу ачханды.

1927 жылны ахырында уа Орёлда Пролетар жазыучуланы битеуроссей ассоциациялары ишин башлагъанда Киреев, ассоциацияны таматасы: «Ярь» бизге ишчи факультет эди, бу биригиу а бийик билим берген жерчады», – дегенди деп жазылады. Ол жыллада ол жаш жазыучуланы чыгъармачылыкъ ишни тасхаларына юйретип тургъанды.

1932 жылда СССР-ни Жазыучула союзу къуралгъанда, Михаил Киреев ары Орёлдан биринчи болуп алыннганды. Совет жазыучуланы 1934 жылда бизни халкъ поэтибиз Гуртуланы Берт баргъан 1-чи съездлеринде болгъанды ол да. Ол жыл окъуна Михаил Михайлович Воронежге кёчгенди. Анда аны «На линию» деген аты бла энчи хапарла жыйымдыгъы чыкъгъанды. Москвада бир къауум журналда да басмалагъандыла аны хапарларын. Ол Курск, Тамбов областьлада да ишлегенди.

Уллу Ата журт урушну аллында уа, 1939 жылда, аны бери «Социалист Къабарты-Малкъар» газетни редактору Борис Тарасов чакъыргъанды. Жызыучу Нальчикни жаратып, мында къалып къалгъанды. Аны къой, Уллу Ата журт урушха барып, ол бошалгъанда да бери къайтханды. «Кеси айтханнга кёре, сабийлей окъуна, Лермонтовну бла Толстойну окъугъанында, ол Кавказны сюйюп къалгъанды», – дейди Къулийланы Къайсын аны юсюнден жазгъан сёзюнде.

Уруш заманда уа Киреев дивизияны санитары болуп тургъанды. Анда этген жигитликлери ючюн Къызыл Жулдузну ордени, майдалла бла да саугъаланнганды. Къазауат бошалгъандан сора, артха къайтып, «Кабардинская правда» республикалы газетде культура бёлюмге таматалыкъ этгенди. «Кабарда» альманахда да ишлегенди. Аны бла бирге Жазыучула союзунда да адабият консультант болуп тургъанды.

Аны мында «Рассказы», «Родное сердце», «Любовь», «Песня любви», «Избранное» деген китаплары, 1963 жылда уа «Шуёхлукъну гюрени» аты бла кёчюрмелери да чыкъгъандыла. Ол «Эски жыргъа жууап къайтара» деген аты бла Мечиланы Кязимни чыгъармачылыкъ эм жашау жолуну юсюнден аламат адабият иш жазгъанды. Анда шайырны юсюнден: «Кёзлери сабий тазалыкъдан толгъан, акъылманлача оюм эте билген адамды тюзлюкню сюйген Мечиланы Кязим – малчылыкъ, уучулукъ бла кюрешген мамыр халкъыны ёчюлмез бети», – деп жазгъанды ол.

Михаил Киреев Этезланы Омарны «Къаяла унутмагъандыла», Кациланы Хубуну «Жер жулдузлары» повестьлерин бла «Мухтар» деген хапарын, «Нартланы» да орус тилге кёчюргенди. Жазыучу республиканы Баш Советини Президиумуну махтау къагъытларына бир ненча кере тийишли болгъанды.

Къайсын Михаил Киреевни къарындашына санагъанды. Эсгериулеринде былай жазады: «Михаил Киреев кесини айтхылыкъ устазларыны (М. Лермонтов, С. Есенин, Л. Толстой) ишлерин андан ары бардыргъанды. Ол Кавказгъа эм мында жашагъанлагъа кесини фахмусун, сюймеклигин, халаллыгъын, хунерин да саугъа этгенди. Ол бир кере: «Таула ёмюрлюк байрамгъа ушайдыла», – деген эди. Ма аны ючюн къалгъанды ол мында – Кавказны байрамлы жеринде жашаргъа эм ишлерге. Аны кеси жашыча да сюйгенди. Таныш орус адабиятчыларым, Киреевни шуёхлары, кёп кере тырман этгендиле манга «Орус элни къаллай аламат жазыучусун урлагъансыз сиз, таулула, бизден!» – деп». Баям, «Кавказны жесири» деп да андан атагъанды кесаматчы Николай Кобцев Михаил Михайловични юсюнден жазгъан адабият ишине.

Къулийланы Къайсын «Шуёхлукъну гюрени» деген кёчюрмеле жыйымдыкъны ал сёзюнде бла кесини «Терек алай ёседи» деген китабында шуёхуну юсюнден жазгъанына «Бизни къарындашыбыз» деп атагъанды. Таулу поэт анга уллу хурмет этгени ол статьялада кёрюнюп турады. Ол алада чыгъармаларында таулуланы къылыкъ хунерлерин ариу къурагъаны, Кязимни аламат суратлагъаны ючюн да Киреевге ыразылыгъын айтады. Аны «Тауну тешип баргъан» деген очеркин а бек аламатха санайды.

Адамны ич сырын, чыгъармачылыкъны тасхаларын да ангылагъан, ариу ниетли, фахмулу, сюйдюмлю адам бла шуёхлукъ жюрютюу бизни республиканы адабиятчыларына къаллай къууанч болгъанын, къабарты поэт Али Шогенцуков орус къонагъыбызны къалай сыйлы кёргенин, Киреев Кязимни халал къолун къалай сюйюп, хурмет этип тутханын да сагъынады Къайсын. Ол Ата журт урушха кетип баргъан Хочуланы Салихни бла Али Шогенцуковну ахыр кере къалай къучакълагъанын, ызы бла кеси да фронтха кетгенин да айтады.

Киреевни «къонгуроу таууш этген» кёчюрмелерине да бийик багъа бергенди уллу поэтибиз. Аны «Кёчюрме – ол шуёхлукъну шартыды», – деген сёзлери къалай магъаналы болгъанларын да белгилегенди. «Ол къара сёз бла жазгъанды, жюрегинде уа поэт эди…» – дегенди закийибиз.

Михаил Киреев 1971 жылда «Мать-земля» деген бек аламат китабын жаза тургъанлай ауушханды. Ол менсиниу дегенни билмеген кенг жюрекли адам тау эллени, таулуланы да бек сюйгенди. Ма аллай ариу къылыгъы, фахмусу ючюн жюрютгендиле бизни жазыучуларыбыз аны биргелерине.