ЖАННГАН ЖЕРНИ ЖИГИТИ

                                       Уллу Хорламны 75-жыллыгъына
             Къулбайланы Алийни «Кишилик сыналгъанда» деген китабындан

Кючмезланы Абдулланы юсюнден хапарны мен биринчи кере 1943 жылда эшитгенме. Аны кичи къарындашы Шагъабан бла мен Къабарты-Малкъар къырал пединститутну хазырлаучу курсларында окъуй эдик. Абдулла анга письмо бла бирге фронтда чыкъгъан газетни жиберген эди. Газетни аты эсимде тюйюлдю. Биз, студентле, аны къолдан къолгъа бере, бир тизгинин къоймай окъудукъ. Жерлешибизни кишилигини, жигитлигини юсюнден айтыла эди анда. Къууандыкъ, ёхтемлендик таулу жашны къыралыбызгъа къоркъуу тюшгенде аны къоруулагъанланы ал сатырында болгъанына. Къайдан биллик эдик биз кёп бармай Кючмез улуну къара къагъыты келлигин?

Кючмезланы Юсюпню жашы Абдулла 1920 жылда Акъ - Сууда туугъанды. Бир ауукъ заманны туугъан элинде устаз болуп ишлегенди. Къызыл Аскерге 1941 жылда чакъырылгъанды. Къыркъ экинчи жылда сентябрьде 318-чи жаяу аскер дивизияны къауумунда Новороссийск шахарны къоруулагъанды. Дивизия сау жылны ичинде артха бир атлам этмегенди. 1973 жылда Новороссийск Ленинни ордени эм Алтын Жулдуз бла саугъаланнганды.

1943 жылда ноябрьде Баш Командованияны буйругъу бла Кърымгъа десант тюшюрюлгенди. Десант дивизияны командири полковник, артда генерал-майор, Василий Фёдорович Гладков эди. Десантчыла, Эльтиген деген чабакъчы посёлкада къорууланыу ыз къурап, 36 кюнню бла 36 кечени ичинде чынтты жигитлеча сермешгендиле къанлы душман бла. Уруш бошалгъандан сора дивизияны командири Совет Союзну Жигити генерал Гладков «Десант на Эльтиген» деген аты бла китап жазгъанды. Чыгъарманы баш жигитлеринден бири ротаны командирини политика жаны бла орунбасары лейтенант Кючмезланы Абдуллады.=

Десантчыланы башларына фашист самолётла бомбаланы тохтаусуз къуйгъандыла, топладан бла миномётладан кючлю от ачханлай тургъандыла, танкланы жибергендиле. Къысхасы, Эльтигенде плацдарм жаханим отуна айланнганды. Алай совет аскерчиле бир къарыш артха туракъламагъандыла. «Малая земля» деп эшитген болурсуз. Анда болгъан сермешлени юслеринден 18-чи армияны политотделини таматасы Л.И. Брежнев жазгъанды. Эльтиген плацдармгъа уа солдатла «Огненная земля» деп атагъандыла.

Ма ол «Жаннган жерде», Гладков жазгъаннга кёре, ротаны командири Колбасов ауур жаралы болгъандан сора, ротагъа башчылыкъ этиуню Кючмез улу кеси боюнуна алгъанды. Къорууланыуну бек къыйын жери школну тийреси болгъанды. Алгъыннгы устаз Кючмезланы Абдулланы, фашистлени марап туруп, ким биледи, бу школгъа жюрюрюк сабийле кёз аллына келе болур эдиле. Китапда быллай тизгинле бардыла: «Керчь богъаздан ётюп, Эльтигенни тийресинде тохтагъанларында, Кючмез улуну ротасы бир кюнню ичинде душманны 12 атакасын артха ыхтыргъанды. Жаяу аскерчилери болмагъандан сора, немислиле танкланы эм самоходкаланы жибергендиле, ызларындан – автоматчикле. Ол сермешде лейтенант онбир гитлерчини ёлтюргенди. Кёп къоранч тюшгенине да къарамай, фашистле мыллыкларын алгъа атхандыла. Кючмез улуну башчылыгъы бла беш совет солдат къоруулагъан гитче жерчикге гитлерчилени эки ротасы жангыдан атакагъа кётюрюлгендиле – танкланы эм самоходкаланы болушлукълары бла. Кючмез улу жангыз кеси сегиз фашистни жойгъанды, аны къаууму уа 130-дан аслам гитлерчи солдатны бла офицерни къыргъанды».

1944 жылда 10 майда «Жаннган жерни» жигити лейтенант Кючмезлны Абдулла Севастополь ючюн сермешде жан бергенди. Бир ыйыкъ озуп, аны Ленинни ордени бла саугъалауну юсюнден «Правда» газетде СССР-ни Баш Советини Президиумуну Указы басмаланнганды.

Эльтиген посёлкагъа Героевское деп аталгъанды. Эсгертмени мермер ташларында тизмеледе Кючмезланы Абдулланы аты да барды. 1974 жылны жайында Шагъабан, партияны Совет (Черек) райкомуну биринчи секретары, къарындашы асыралгъан жерге барыргъа хазырлана тургъанлай, автоаварияда ажымлы ёлгенди. Аллында кюн ол манга генерал Гладковну Москвада адресин берген эди.

Андан башха ара шахарыбызда бир тюрлю жумушум болмай, мен Москвагъа баргъан эдим. Адреси бла къыйналмай тапдым генералны. Бир алаша кишичик. Тогъузунчу этажда жашай эди. Айтдым ким болгъанымы, нек келгеними. «Дивизияны офицерлерини барысыны да атларын эсде тутаргъа амал жокъду, алай Кючмез улун а унутмагъанма», - деди ол.

Сора мен анга былай сордум: «Василий Фёдорович, Сиз жазгъаннга кёре, Кючмез улуну ротасы къоруулагъанды плацдармны бек къыйын жерин, кишилигин, жигитлигин да кёргюзтгенсиз. Алай эсе, десантчыладан 26 адам Совет Союзну Жигитлери болуп, Кючмезланы Абдуллагъа уа нек къызгъандыгъыз Алтын Жулдузну?»

«Мен къошхан эдим Кючмез улун Совет Союзну Жигитине кёргюзтюлгенлени тизмесине, нек бермегенлеринден а хапарым жокъду», - дегенден башха зат айтмады Гладков. Айхай да, биле эди ол аны сылтауун. Энди келеди башыма быллай акъыл: Кючмезланы Абдулланы Алтын Жулдуздан не ючюн къуру къойгъанларын кесим да биле тургъанлай, нек соруп кюреше болур эдим…
Мен кетерге тебирегенимде: «Бир минут сакъла», - деп, генерал «Десант на Эльтиген» деген китабын келтирип, тышын ачды да, акъ къагъытында жазды: «Земляку моего боевого товарища…» Андан къалгъан сёзлери эсимде тюйюлдюле. Китапны окъургъа менден алгъан «аны артха къайтарыргъа унутуп къойгъанды». Кеси да дуниядан кетди, китап да тас болду

 

Поделиться: