Сангырау къулакъ эл бузар

Сейирди жашау дегенинг, билмей, сунмай тургъанлай аз тюрлю затха тюбеп къалмайса. Бу хапарымда кесим шагъат болгъан бир ишни юсюнден айтайым.

Бир жол юч жаш болуп эшик-терезе ишлеген цехде кюрешебиз. Бир нёгерибизни аты Махмутду. Мени антлы тенгим. Сау ыйыкъны  бирге ишлеп турсакъ да, солуу кюнледе окъуна бир бирге  жолугъа турабыз. Бирде ол келир бизге, бирде уа мен барырма алагъа. Къолдан да устады, иш кёллюдю. Бир ишни къолгъа алса, аны ахырына жетдиргинчи, тынчлыгъы болмаз. Тынгысыз адамды. Керексиз сагъышны да кёп этеди.

Ючюнчю шуёхубуз Ортабай бизден жашыракъды. Жумушха артыкъ тири тюйюлдю, уллу кёллюдю. От тюше турса да, жюрюшюне къошмаз. Тюзюн айтханда,  ол бизге ишге тохтагъанда, Махмут да, мен да ыразы тюйюл эдик. Аны юсюнден таматабызгъа да билдирген эдик. Алай ол: «Муну къатыны, сабийлери бардыла. Алагъа аш, суу, кийим керекди. Сиз сабыр адамласыз. Юйретген да, ишлетген да этигиз», - деп, бизге экинчи сёз къошдурмай къойду.

Ма ол Ортабай кюнлени биринде бир тиши итни алып келеди ишлеген жерибизге. «Жолда ызымдан тагъылгъанды. Эки-юч кере да къыстагъанма, кетмегенди. Турсун мында, бир да болмаса, тыш адам келгенин билдирир. Атына уа Дина атагъанма», - деди. Кючюк бизде къалды. Ортабай къангадан анга орун ишледи. Къалгъан-къулгъан ашланы бере  турду. Алай къауум заман озду.

Бир кюн эрттенликде цехни арбазында ит жыйын кёрдюм. Хахай этдим да, къыстадым. Дина да ала бла кетди. Иги окъуна болур, деп къойдум. Алай экинчи кюн ишге келгенимде, орунуну къатында жатып тура  эди.

Аз-аздан Дина  базыкъдан базыкъ бола баргъанды. Кюнле да сууукъ бола тебирегендиле. Къыш жууукълаша келеди. Махмутну жарсыуларына энтта бир жангысы къошулду. Ортабай кеси уа чыртда къайгъырмайды.

Биягъы солуу кюнлени биринде Махмут бизге келди. Экибиз да эки боза аякъны ортагъа салып, ол аламат зынтхы  ичгиден да тарта, ишни юсюнден хапар айтабыз. Махмутну эсине не тюшген эсе да: «Алан, шуёхум, мен тюз ангылагъан эсем, Динаны бууазлыгъы барды. Анга бир амал этерге керекди», - деп, кёзюме къарап тохтады.

- Оллахий, алай окъуна болур, арт кезиуде хали тюрленнгенча кёрюннгенди,-деп, мен да аны къошдум. Экибиз да бираз сагъышлы болдукъ.

Байбийче алайда айлана тура эди да, манга терс къарады, бети тюрленди. Жай чилледе булутла басып, уллу жел келгенча болду. Сора: «Мен къоншулагъа барама, керекли затыгъызны алайдан алырса»,-деп, эшикни асыры къаты ургъандан, терезелени окъуна зынгырдатып, чыгъып кетди.

Экибизни да ауузларыбыз ачылып, бир бирге къарап къалдыкъ. Мен: «Я рабий, олсагъатха мынга не болду»,-дедим. Махмут а, башын булгъап: «Унутуп турама ансы, бир терк этер жумушум барды, барайым»,-деп, чыгъып кетди.

Андан сора байбийче бла мени арабызгъа сууукълукъ тюшдю. Эрттенликде эртте туруп, аш-суугъа къармашып, мени ишге ашырыучу тиширыу ол адетин да къойду. Ингирде уа, ишден къайтхан заманда, кёз-къаш бериую да къалды. Мен а ангылаялмайма не бла кёлюне тийгеними. Сагъышдан башым хайран болады. Бир-эки кере да соргъанма:  «Не болгъанды, къаллай чибин къапханды сени»,-деп. «Не болгъанын а бар да Нинагъа сор»,-деп къойду.

«Нинасы уа муну кимди, аны уа бизни бла не иши барды» - деп не аны неда мени жууукъларымда аллай аты бла адам билалмадым. «Охо, заман кеси кесин кёргюзтюр»,-дедим да къойдум.

Бир кюн, ишден эрттерек келирге тюшдю. Сабийле уа алыкъа школдадыла. Ауузланнгандан сора, тапчаннга таянып, телевизоргъа къарайма. Юй бийче уа сёлеширге адыргы этип, къатыма жанлап башлайды. Мен а аны эслемегенча этип турама. Сора къатымда бир кесек сюелди да: «Алан, мен мындан ары тёзалмайма, бир сорлугъум барды»,-деди.

-Да, сор, - дейме, биз билген зат эсе айтырбыз. Огъесе энтта да, жангы келинча, тил тутупму турлукъса. Биразгъа дери алай этип турсанг да угъайым жокъду.

-Махмут бла сен арт кезиуде мында олтургъаныгъыз эсингдемиди?

-Эсимде болмай а, терезелени ол кюн зынгырдагъан тауушлары бюгюн да къулагъымдан кетмей турадыла. Тейри, жер тепдиргенлей этдирген эдинг.

Къой, къой, энди аны несин айта тураса. Мени сорлугъум башхады. Жашауда аз тюрлю зат болмайды, мен аны ангылайма. Фитна тиширыула кёп болгъандыла. Сени кибик аман акъыллары болмагъан чырайлы, сыфатлы эр кишилени алдайдыла, биргелерине къоядыла. Хапарны да кеслери жайып, бетлерин жоядыла. Сен а элде сыйлары жюрюген адамладан бирисе. Аллынгда сабийлеринг ёсюп келедиле. Ала да, уялырла.

- Алан, сен не затла дейсе?!

- Тохта-тохта, мени шёндю бёлме, кесим да кючден базынып сёлеше турама. Эсингдемиди сууну ары жанында Муталифни жашы Аскерни-узун бойлу, чырайлы жашны. Билесе, биле. Муталиф а сизге жууукъ окъуна жетеди.

- Хау, эсиме тюшдю. Кертиди, жууукъ болады, ана жанымдан. Тюз ангылагъанса. Сора былагъа не болгъанды? Ала уа къайдан эсинге тюшдюле?

- Билемисе? Аскер алгъаракъда юйдегили болады. Юч ай озгъан болур андан бери. Озгъан ыйых кюн бир тиширыу экижыллыкъ жашчыкъны келтирип: «Бу Аскерникиди, мындан арысында кесигиз ёсдюрюгюз», - деп къоюп кетгенди. Бир тап сабийчикди дейдиле. Жангы келин а: «Ма, хаппа-хазыр чалгъычы кишичик», - деп, кишиге да бермей, кесине алып къойгъанды.

- Да сора мен алагъа не этейим? – деп ачыуландым. – Аз адамны аз тюрлю иши болмайды, не этесе быланы. Сен билмеген не иш барды бу элде. Кеси къайгъынгы этсенг а, жокъмуду сени жарсыуларынг, – деп, мен да ачыулана тебиредим.

Мен аны айтыр-айтмаз байбийче, жилямсырап: «Мен тюз ишекли болгъанма. Биле эдим сени аллай бир затынг болгъанын. Кесим да арт кезиуде тюшлеримде къагъанакъ сабийле кёргенлей турама. Алай айта эсенг, сен къуру Нина бла къалгъан болмазса. Андан сора да, болурла башха тос тиширыуларынг. Аладан туугъанларынгы да жый да, келтир. Жангы келинден аман къарамам», - деди, тауушун да уллуракъ этип.

- Тохта, тохта, маржа. Кимди ол Нина дегенинг да, не сабийле хапар айтаса кесинг да?

- Нинаны уа ким болгъанын кесинг иги билесе. Кёп ариу сёзле айтхан болурса анга. Ол кюн, Махмут бла сен аны юсюнден айтханыгъызны эшитип тургъанма. Кеси аллына болмагъанын да ангылагъанма. Махмут аллай затны этерик тюйюлдю. Сени уа аман къахме кёзлеринг бардыла. Аллай ишге угъай дерик тюйюлсе. Хапарынг жайылса, элге не айтып чыгъарыкъса, сабийлеринге не айтып къарарыкъса? Уялгъан этсенг а.

Бийче пулемёт атдыргъанлай, бу сёзлени терк-терк айтып «сырыйнаны» тартып башлады.

Ишни болушун ангылагъандан сора, манга аллай кюлкю тарыды. Кесими тыялмай иги кесек турдум. Байбийче уа, ай кёрген эбизе кибик, манга аралып къалды.

Кюлгеними тыйып, бираз эс жыйгъандан сора: «Да Мёлехан, юйюнге ахчала жауарыкъ, аллай жарсыуунг бар эсе, мени да, кесинги да къыйнамай, къаныбызны бузмай, айтып нек къоймагъанса. Энди биз баш къошханлы жыйырма жылгъа жууукълашханды, мен кесими жюрютюуюмде бир ышанмазлыкъ зат этипми кёргенсе неда эшитгенсе?», - деп, Нинаны бла Динаны не башхалыкълары болгъанын ангылатдым.

Ишни болушун ангылагъандан сора, бийче: «Ой, мен тели», - деп, эки къолу бла бетин жапды. Сора бираздан: «Тохта бир такъыйкъачыкъ. Халиматха жетип келейим, – деп, босагъа таба атлады.

Халиматха кюннге он кере бараса. Бюгюн бармай къалгъанлыкъгъа не боллукъду. Олтур жеринге», - дедим мен да.

- Да, жарсып тура болур ол да, аны да къууандырайым, - деди ол.

- Къалай, сора сен ангадамы айтханса?

- Да, не этерик эдим, жюрегим бир бек къыйналгъан эди сора уа. Бир адамгъа айтмасам, кюйюп бара эдим.

- Андан сора уа кимге айтханса, – деп, ачыуланып тебиредим.

- Бир Аллах, кишиге да угъай, биз хапар айта туруп Зулейха да алайда эди. Алай ол мени ауузумдан бир сёз чыкъмаз деп, къаты ант этгенди.

- Зулейхамы дейсе? Да, юйюнге ахшылыкъ, башынгы жомакълыкъ этгенме десенг а. Андан эсе газетледе билдириуле берсенг эди уа. Энди элге не айтып чыгъайым? – деп онг къолум бла чарыкъгъа узала тебиредим. Тиширыу аны кёргенде, будуман болуп, юйден чартлап къачды.

Сангырау къулакъ эл бузар деп бошдан айтыла болмаз.