Табийгъатны сейир шартлары

Тровантланы (ташланы) юсюнден кёп таурух жюрюйдю.  Ала аслам  къыралда тюбейдиле. Сёз ючюн, АБШ-ны  «Долина смерти» миллет паркында, къургъакъсыгъан кёлде ташла иги кесекни къыдырып айланнганларын  кёпле биледиле.  Башха къум жерледе да  жерлеринден тепген ташла эрттеден белгилидиле. Ала юзмезни юсюнде ызла къойгъанлары, тикле окъуна тыйгъыч салманлары  анга ачыкъ шагъатлыкъ этеди.

Румынияда да  Вылча районда Костешть элде тамаша затла кёрюрге боллукъду. Мында  ёсген, кеслери алларына жерлеринден кёчген эмда тёлю берген «трованты» ташла бардыла. Ала  ачыкъ кёкню тюбюнде  12 жыл мындан алгъа къуралгъан музейде орналадыла. Алимле алыкъа тинтиуле бардырмагъанлары ючюн, аланы юсюнден толу хапар айтырча тюйюлдю, болсада ала эм эрттегили  органика болмагъан  кеслерича жашау бардыргъан формагъа саналадыла. Сёз ючюн, хауа тюрленирге тебиресе, ташла аны аламат сезедиле. Жауунла башлансала уа, алагъа жан киргенча, жерлеринден тебип башлайдыла. Къургъакъ кезиуледе уа, тепмей, сын къатып турадыла. Бирле уа аланы жюреклери ишлегенлерине эм пульслары болгъанына да ийнаныдыла.

Специалистле айтханнга кёре, гитче юзмез ташчыкъла  жылла бла ауурлугъу бир ненча тоннагъа жетеди. Бюгюнлюкде аланы эм уллулары он метр чакълы бардыла. Таш, сабийча, гитчелигинде теркирек ёседи. Эм сейир этдиргени уа,  аланы къурамларыны терекге ушагъаныды. Жарылгъан ташланы ичлеринде  ызла кёрюрге боллукъду. Аланы суу аслам тийген жери бирси жерлеринден эсе игирек айныйды. Ташны тюрсюню, къурамы да «анасына» ушайды.

Румынияда быллай ташланы юсюнден билгенли эки жюз жыл болады. Алай алыкъа алагъа киши тийишли эс бурмагъанды. Аланы не заманда да къурулушда хайырланнгандыла. Кёзге илинирчаларын а музейге саладыла неда туристлеге сатадыла.

Адам къолу бла ишленнгенча ичлери да бирсилеге ушамагъан тёгерек ташланы дунияны тюрлю-тюрлю жерлеринде кёрюрге боллукъду. Ала Къабарты-Малкъарда да тюбейдиле. Кёбюсю суу ызлада неда къоллада табылады.  Аланы ёсгенлеринден, тёлю бергенлеринден  алыкъа хапар жокъду. Баям, аны киши сынагъан да болмаз… Алай табийгъат аланы алай ариу къалай эмда не ючюн ишлегени уа эрттеден бери да кёплени сагъышха къалдырады.

Сыйдам ташланы ауурлукълары граммладан тонналагъа дери  ёнчеленеди.  Аланы Бахсан районда:  Заюкованы башында,  Бахсангэсде эм Вэндуко ауузунда да кёрюрге боллукъду.  Сёз ючюн, Заюковада археология бла кюрешген  алимле  жауунладан сора тёгерек ташла иги кесекге  ёсюп,  жардан юзюлюп тюшгенлерине шагъат болгъандыла.

Табийгъатны тамаша шартларына Черек районда  Батырша тала къолда да  тюберге онг барды. Ол тёрт, беш  километрге созулгъан, терен агъачлы, шаудан суула чыкъгъан   жерди.  Мында топ тенглиледен башлап юч, тёрт метр уллулукълары болгъан ташла, жокку болуп, аслам жерде тюбейдиле. Аланы иги кесеги адам къолу бла  ишленнгенча сыйдамдыла. Сыфатларына къарасанг,  уллу санлы адамла ойнай келип унутуп кетген  сунаса.

Жарсыугъа, былайлагъа  машина кирирге онг болмагъаны себепли, деу  ташланы тышына чыгъарыр къарыу жокъду. Алай эсе уа, бурун заманладача черекни боюнун айбатландыргъанлай  турлукъдула.