Адамлыкъны бийик жюрютген, шуёхлукъгъа табылгъан инсан

Энейланы Хусей таулу эр кишилени араларында бек белгилилени санына киргени туурады. Аны сагъынсанг, сёзюнг да артыкъ жылыулу болады. Ол алай некден болгъанын билир ючюн, Хусейни таныргъа керекди.

Ол 1937 жылда Элбрус районну Кёнделенде Энейланы Идрисни юйюнде туугъанды. Сабийлиги Уллу Ата журт урушну, ызы бла сюргюнню кезиуюне тюшгенди. Уллу юйюрде Хусей жашланы кичилери эди да, анга уллу ауурлукъ да жетген болмаз, алай энди башлана тургъан окъууу уа бёлюннген эди.

Кёчгюнчюлени сабийлерин биринчи заманда школгъа алмай эдиле. Ол себепден Эней улу школну артха къайтып келгенден сора бошагъанды. Ызы бла юч жылны ичинде аскер борчун толтургъанды.  Юйге жыйылгъанлай а, милицияда ишге кирип, урунуу жолун алай башлагъанды. Бир ненча жыл ишлегенден сора билимин ёсдюрюрге Москвада МВД-ны университетине кирип, аны 1974 жылда бошагъанды.

Ара шахардан къайтханлай окъуна аны Чегем РОВД-ны таматасына салгъандыла. Аз заманны ичине бийик окъууу болгъан офицерни, таматагъа, кичиге да хурмет эте билген, кимге да тюз жанын излеген, аманлыкъчыланы жолларын кесе келген таулу жашны, намысы бютюнда бийикге кётюрюлгенди. Анда ишлеген тёрт жылы анга дерс эди. Районда низам эслерча игиге айланнганын кёрген таматала 1978 жылда Энейланы Хусейни республикада ич ишлени министрини экинчисини къуллугъуна тийишли кёргендиле.

Анда ол онжети жыл ишлегенди. Полковник даражада солуугъа кетгенинде да, жамауатдан айырылмай, эки кере да Парламентни депутатына сайланып, республиканы халкъыны къайгъыларын кёрюп тургъанды. Былайда аны юй бийчеси Мырзаланы Адыханны къызы Лидияны да сагъыныргъа тийишлиди. Ала бирге болгъан эллиге жууукъ жылны ичинде ол баш иеси ишинден бёлюнмезча къолундан келгенни этгенди: юйюр ёсдюргенди, жууукъ-ахлу тутханды, кёп жылланы ичинде Нальчикде 1-чи интернатны директору болуп, къыйналып жашагъан юйюрледен келген сабийлени, ёксюзлени тёгерегине жыйып, алагъа кесиникилегеча къайгъырып тургъанды. Лидия Адыхановна кеси да педагогика илмуланы докторуду, бийик окъуу юйледе дерс берип тургъан профессорду.

Таматаны юбилей кюнюнде Энейланы арбазларын жокълагъан къонакъланы арасында Ингуш Республикада Ич ишлени министерствосунда тюрлю-тюрлю къуллукълада ишлегенлени делегациясы да бар эди: Ахмед Арсамаков, Муса Яндиев, Алихан Измайлов, Наип Долгиев. Ала бери биринчи кере келмейдиле. Ингуш шуёхлары юбилярны туугъан кюнюн бир заманда да унутмайдыла. Баям, сылтау чыкъса, анга жюрек ыразылыкъларын айтыргъа тап тюшгенине къууанып, жол кёллю болуп къаладыла. 1992 жылны кюз артында дюгерлилени бла ингушлуланы арасында башланнган урушдан бери да была бары да къарындашладыла.

Подполковник Наип Долгиев былай эсгереди: «Мен Эней улугъа биринчи кере тюнене бир бирлерин ийнакълап, ариу жашагъан эки халкъ – осетинлиле бла ингушлула – уруш сауут алып, бир бирге къажау сюелген ачы кюнледе тюбеген эдим. Ол къыйын кезиуде, мамыр ышыкъ излей, Къабарты-Малкъаргъа эки жюзден артыкъ адам – къартла, сабийле, тиширыула – келтирген эдим мен, отдан чыгъарып. Мында бизни колоннабызгъа Хусей тюбегенди биринчи болуп. Ол къартланы къолларын тутуп, сабийлеге, тиширыулагъа да ариу айтып, аланы жапсарып, ол кюн окъуна жашар жерлерин, аш-сууларын да мажаргъан эди.

Ол жумушла бошалгъанлай, эки кюнден биргебизге Ингушетиягъа келип, бир жанындан осетинлиле, бир жанындан ингушлула баррикадала къурап, уруш къаты баргъан, от-окъ учхан орамны ортасына чыкъгъан эди, сауутсуз болгъанын билдирип. Къайсы жанындан атылгъан окъ да аны жыгъаргъа боллугъун биле тургъанлай, къарындашыбыз алай чыкъгъанда туурагъа, аны жигитлигине сый берип, сёзюне тынгылагъан эдиле эки жаны да…»

Эней улуну быллай къоркъуулу болумлада бирлени аркъаларына букъмаучусун кёпле айтдыла. Аны дуниясын алгъаракълада алышхан юй бийчеси Мырзаланы Адыханны къызы Лидия да Хусейге тийишли, тау адетлени бийик тутхан тиширыу эди – педагогика илмуланы доктору. Ол бир ушагъыбызда кёп жылланы ичинде баш иесини жанына къоркъуп жашагъанын, ыйыкъла бла кёзюне жукъу кирмей тургъанын да айтхан эди. Алай къырал буйрукъланы толтуруугъа кёлю бла берилген, кишилиги болгъан адамны тыяламыды тиширыуну сёзю?

Аны жашаууна бек къоркъуулу кезиу а Хусей, авариягъа тюшюп, комагъа кетгенде болгъанды. Сау айны ичинде юйюрде киши тёшекге кирип жатмагъанды. Хал тюрленмегенинде, Лидия, сагъыш эте кетип, былай этсем а, билдирмезми кесин деп, аны, Уллу Ата журт урушну заманында Мартыновкада ёлген тамата къарындашы Залкуфха атап, Боташланы Исса такъгъан «Дон сууу» деген жыргъа тынгылатханды. Ол кезиуде Хусей, кёзлерин ачып: «Бу мени къарындашымы жырыды», – деп шыбырдагъанды.

Аланы тамата къызлары Елена – философия илмуланы кандидаты, Москвада Урунууну эм социальный байламлыкъланы академиясында профессорду. Артур юрист илмуланы кандидатыды, Лариса уа устазды. Туудукълары тёгереклерин алгъан аппа бла ынна насыплыдыла.

Тутхан ишинде Хусей кёп махтаулагъа тийишли болгъанды. Аны кишилигине бюсюреп, Россейни ич ишлерини министри берген Сыйлы къагъыт а кёп майдалладан да багъалыды анга. Саугъала бериучю миллет комитет анга тийишли кёрген «Военное братство» майдалы, «Люди высочайшего гуманизма» диплому да полковник Энейланы Идрисни жашы Хусей адамлыкъны бийик жюрютген, шуёхлукъгъа табылгъан инсан болгъаныны шагъатыдыла. Биз а, аны ата юйюне жууукъ адамла – къоншулары, ахлулары, Хусейни жарыкълыгъы, адамлыгъы, таза ниетлилиги ючюн сюебиз.