Ары барлыкъбыз барыбыз да

(Хапар)

Кеч кюзню ариулугъу онгмай тургъанына сюйюне, сейир да эте, арбазындан чыкъгъан жерде къабыргъа жанындагъы шинтикде олтуруп, келген жолларын эсгереди Фатимат. Шинтикни баш иеси этгени ючюн болур, артыкъда бек сюеди Фатимат былайда олтурургъа.

– Энди урчукъ ийирген, эшген да азды, – дейди ол, келини хызеннге чыгъарып къойгъан жюн четенинден жюн устукку алып, аны титерге узала.

Шинтикни эниш жанында шаптал терек ёседи. Аны Атабий Къызгенден келтирип орнатхан кюн тюшеди Фатиматны эсине. Фатимат сюймейди ол алайдан кетсе – къалай эсе да, къымыжа болгъанча, жалан болуп къаллыкъ сунады былайы. Келин а, андан тюшген кёгетле арбазны тизгинин къоймайдыла деп тарыгъады. Алай а терекни, шинтикни да иелери Фатиматды. Ол сауда былай болуп турлукъду.

Къаты адам тюйюлдю ол, болсада бирде уа «хау» деп айтдыраллыкъ тюйюлсе жюреги жаратмагъаннга. Энди болгъанды алай ансы, жашлыгъында уа къайын анасы анга оноу жетдирмегенди. Аны эсине тюшюрсе, секирип къобады бюгюн да олтургъан жеринден. Бирле къоркъутуп жашагъан сунадыла гелля аны, ол а ыразыды. Андан башха ана кёрмегенди сора, ыразы болмай а. Къаты адам эди, бек къаты, къарамы айтханды ол айтырыкъны. Алай сагъыш этгени ючюн, кеси-кесине айып этип: «Тоба, тоба, Аллах гюняхларын кечсин!» – деп, тынгылады Фатимат. Ол кеси-кесине бюсюремей этеди алай. Гелля уа кёп кере излетгенди кесин, оноу керекде. Аны эки туудугъуна салгъан къыйынын да унутмайды келини.

«Дуния – уллу, жашау а – тар», – деучю эди гелля, сагъыш эте кетип. Энди ангылайды Фатимат алай нек айтыучусун. Ол кёрген бла, сейирмиди? Алты къарындашны ызларындан къарап къалгъан геллягъа аланы сабийлерин ёсдюрюрге керек эди кесини ёксюзю бла бирге.

Фатимат, тау тёппеледе жюзген булутлагъа алтын кёлек кийдирген бата баргъан кюнню ызындан къарап, жашауну къысхалыгъына, эсгериулени узунлукъларына сейир этеди. Кертисин айтханда, бирде, гелля кетгенде, кесин ансыз жашау эталмазлыкъ окъуна суннганды. Оналты жылында тюшген эди аны къолуна. Узакъ тюш кибикди бюгюн ол бери келген кюн.

Атабий ким да кёз къаратырыкъ, Къазахстанда бухгалтерге окъуп келген жаш эди. Халкъ ата журтуна къайтханда, туугъан элине жан кирмегенди – къоймагъандыла ары къайтыргъа. Бюгюн да киши билмейди ол не сылтау бла этилгенин. Ол замандагъы къуллукъчулагъа ачыкъ дау этгенле кёп болгъандыла да, андан хата келгенди дегенле бюгюн да бардыла. Алай а ол кертиди деп ким айталлыкъды? Ала къайда, биз къайда? Дуния эртте бёлюннгенди.

Жангы элде колхоз Атабийге казна жумушларын ышаннганды. Ара мюлк бир да болмагъанча айный, адамла да аякъ тирей, эл хамамлы, клублу, жангы школлу да болгъанда, дуния тюрленди да, тоноу башланды. Тюз алай айтыучу эди баш иеси. Аны ауазын эшитгенча, жол башына къарады Фатимат. Алай а, ол не бек къарап турса да, киши кёрюнмеди, атламады жол къыланчындан бери аны Атабийи.

Хау, ол ажымлы заманда ишин къоюп кетген эди Атабий. Юйде уа, кесине жер тапмай, къыйналгъан да этгенди бир кесекни. Алай а, излегеннге жумуш кесин тутдурмай къоймайды деп керти айтадыла, артда, атауулу чыкъгъан тау элге барып, тёрт туудугъун да элтип, аны бла шагъырей эте келгенде, бир зат тюшдю эсине.

Эрттеги шаптал терекле энтта кёгет этгенлерин айтыучу эдиле билгенле, кёргенле, былай келип, кеси кёргюнчю, анга эс бурмагъан Атабий ол кюн къалай эсе да кёлю толуп, жиляп къалгъан эди, хуру болуп тургъан юйюню арбазында, анга тюберге сюйгенча, ыразы болуп, женгил аязда чапыракъ къакъгъан шаптал терекни кёргенинде.

– Жер даучуду дунияны булгъагъанлагъа деп бош айтадыла. Аны огъурлулугъун тергер онг жокъду, – деген эди Атабий туудукъларына.

Экинчи жыл жайда тукъум жыйылгъан эди ата-бабала жеринде, аны туугъан элинде. Ол кюнча къууанчлы болуп аз кёргенди Фатимат Атабийни. Асырап тургъан тууарын сойгъан эди, ол туудукъ къудуретге къууанып.

– Ким аууз тийген эсе да, барына да халал болсун, – дейди Фатимат, ол анда болгъанла, ыйыкъ да озгъунчу, Атабийни жаназысына сюелгенлерин эсгерип, ыразы бола.

Гелля бла Атабий бир жерде жатадыла. Фатиматны къарамы, элден юзюлюп, къабырла болгъан бетни изледи. Къол аяздача кёрюнеди.

– Да кёрюнмей а, туман жокъ. Быйылча ариу кюз арты ким кёргенди? – дейди ол кеси-кесине. Сора кюледи: – Сен кёрмегенними кёрлюкдюле башхала, барындан да сен тамата болсанг?

Хау, орамда андан тамата къалмагъанды. Къалай эсе да, кеси да эслемей, ызларындан къарап къалгъанды Фатимат тенглерини. Энди къыйналама десе да ётюрюк боллукъду. Бу тийреде, элде окъуна жашагъан болуп, анга сый-намыс этмеген жокъду. Къайгъырыулулудула.

Болсада тюненеден бери тюрленипди ол. Украинада къызыл аскерчилени эсгертмелерин ууатадыла, къабырларын малтайдыла деп эшитгенди да, къайгъылыды.

– Тоба, тоба, – дейди Фатимат, – Аллах сакъласын.

– Ання, ким бла сёлешесе?

Туудугъу жанында сюелгенин кёрюп, Фатимат:

– Ким бла сёлеширикме, экибизден сора киши болмаса былайда?

– Сен мени кёрген да этмегенсе!

– Кёрген а! Къарт адамны кёзю эслемегенни жюреги кёреди, балам. Билип турама, къайда айлансанг да. Ол Украина дегенде нек этедиле алай? Анда бир иги адамла жашагъанча кёрюннген эди манга.

– Сен а къайдан таныйса аланы?

– Аппанг бла гелля барып келгендиле ары. Бир ариу жер дей эдиле. Аны къоруулай жоюлгъанды аппангы къарындашы. Анда жатады. Ол къарындаш къабыргъа тиерле деп къоркъама. Тийселе уа… Жашым, Рамазан, мени бир элтсенг а Къызгеннге.

Анда, аппалары бла туудукълары салгъан шаптал тереклеге къарап, кёп олтурлукъду Фатимат, Атабий бла сёлеше. Ол нек эсе да битеу ала – ол дуниягъа кетгенле – ары жыйылгъан сунады. Алай да болур, чекле жокъдула дейдиле анда.

– Билемисе, жашчыкъны атасы, къайгъы этип турама къарындашынга.

– Нек этесе, жаным?

– Аны къабырын жокъ этерле деп бу аман адамла.

– Этме къайгъы, Фатимат. Жигитле – ала, нартлача, батырладыла. Малтатырыкъ тюйюлдюле кеслерин. Къарындашым Таубий кёкдеди.

– Сора ала да, нартлача, кёкгеми учхандыла? – деп, сейирсинди Фатимат.

Атабий а ышарды. Ол алай ариу ышарды, сау тургъанча, тюз алай. Сора аны бетини жарыкълыгъы тёгерекге жайылып, кюз арты алтын бетге бояп тургъан дунияны – ол туугъан тау этегин, губу басхан таш хуруланы, алагъа хапар айта тургъан жаш шаптал тереклени да кёз къаматырча этди.

Жюрегине бир иги къууум тюшюп, энди ала кёп турмай тюбешириклерин жюреги бла сезип, алай къайтды юйюне Фатимат. Ичинден ол: «Хазырланыргъа керекди. Ары барлыкъбыз барыбыз да», – дегенин киши эшитмеди.