Ахшы юйюрню кючлю тамырлары

Чыпчыкъланы Мадина Маданият министерствода ишлеген жылларында республикада устазланы, библиотекачыланы, музей ишчилени, суратчыланы, артистлени – барысын да таныгъанды, билгенди. Кёплеге болушханды. Замансыз жашаудан кетди ол, жаннетли болсун. Арт жыллада къарындашы, белгили жазыучу Чыпчыкъланы Борисни чыгъармачылыгъын дуниягъа чыгъарыр ючюн кёп иш бардыргъанды. Хау, Борисни алайсыз да биле эдиле, алай Мадина аны китапларын басмалап, библиотекалагъа жайып тургъанды.

Фахмулу жазыучу Чыпчыкъланы Борисни чыгъармачылыгъы битеу да  халкъыбызны байлыгъыды. Аны чыгъармаларын жыл сайын адабият эришиуледе сабийле окъуйдула. Къайгъырмазланы Арсенни «Литературная беседка. Слово» деген видеопроектинде уа хар адам сюйген хапарын айтхан эди. Была къууандырырча шартладыла.  Адамны этген  игилиги кесине къайтмай къалмайды.

Чыпчыкъ улу шёндюгю малкъар литературада хапарланы антологиясын  къурагъан  кезиуюнде бир  ушагъыбызда  къалай ишлегенин айтхан эди: бир хапарны сайлар ючюн ыйыкъла бла жазыучуну архивинде къагъытланы окъургъа тюше эди. Арымай, талмай,  эрикмей.  Ангылай эди бу ишни ол этмесе, башхала кюрешмезликлерин, заман озса, архивле да жокъ боллукъларын. Хар  литературада аты, ызы  къалыргъа тийишли жазыучу  ючюн заманын,  къарыуун-кючюн да аямагъанды. Заманны череги алып баргъан хапарланы унутулуудан къутхаргъанды.

Бюгюн, Борис жашаудан кетгенден сора, Чыпчыкъ улуну  окъуучулары аны чыгъармаларын дуниягъа  жаядыла. Таулулада сёз барды: къан бла кирген жан бла чыгъады деп. Чыпчыкъ улуну атасы Магомед (жаннетли болсун) КъМР-ни Баш сюдюню башчысыны орунбасары болуп тургъанды, аны сагъыннган адамла ол билимни къалай излегенин, аны къалай багъалагъанын, тюзлюкню жакълагъанын эсгередиле. Аппасы Узейир а дин ахлусу болгъанды, кёп жылланы ислам тамырланнган къыраллада жашап, терен билим алгъанды.

Узейир, Магомед, Борис (аппа, аны жашы, туудугъу) билимни бирча кюсеген, жашауну магъанасын ангыларгъа кюрешген, игиликге, огъурлулукъгъа итиннген адамла  эдиле. Аллайланы  хайырларындан аз  санлы халкъла уллу дуниягъа къошуладыла. Байлыкъ да, тынчлыкъ да керек тюйюл эдиле Узейир хажиге, билим ючюн  къыдырып  айланнганды ол дунияны. Булунгуда шёндю да саудула аны эслеринде тутханла. Эллилени айтханларына кёре, хажини сёзюне  сыйынмагъан элде бир инсан болмагъанды.

-Мен аппамы кёрмегенме, танымайма, алай  андан жууукъ адамым жокъду. Ол  къуруда къатымда турады, аны сезгенлей  жашайма, -  деген эди Борис бир ушагъыбызда.

Азияда болгъанны кюн  кюйдюрюп баргъанда, къыргъызлыла Узейир хажиге: «Эт тилек, жауун жаусун», - деп болгъандыла. Жауунла тохтамагъан кезиуледе уа: «Бир мадар эт, кюнсюз къалай жашайыкъ?» - деп, жарсыгъандыла. Адамла ышаннган аппа эди ол, жашы  Магомед да – алай.

Прокурор Хажиланы Исмайыл шёндю пенсиядады. Урунуу жолуну  аллында танышхан эди Магомед бла. «Ол манга: «Адамлыкъны унутма, къарыусузгъа болуш», - деучю эди».

Атаккуланы Халимат эсгереди: «Бу иш 1966 жылда болгъан эди.  Мен сюдге барып  бешинчи кере кюреше эдим эримден  айырылыргъа. Алай, сизни эки сабийигиз барды деп, айырмай эдиле. Магомедден себеплик тилей барама. «Болушмасагъыз, айырмасагъыз,  кесими суугъа  атарыкъма», - дейме. Кюн сайын тюйюлюп жашаргъа жокъ эди  къарыуум. Жаннетли болсун, тукъумуму бедишден, сабийлерими уа  ёксюзлюкден сакълагъанды».

Филология илмуланы доктору Биттирланы Тамара бир жол Къарачай-Черкесде болгъанында, этнограф  Текеланы Камалны эгечи:  «Бизни анабызны тюрмеден Чыпчыкъланы Магомед къутхаргъанды,  аны жууукъ адамларына мени жюрек ыразылыгъымы билдир», - деп тилегенди.

Чыпчыкъланы Узейир, аны жашы Магомед, туудугъу Борис уллу, огъурлу  жюреклери болгъан адамла эдиле. Аланы жюреклерине  битеу дуния  сыйына эди.

Борисни  чыгъармалары уа айдан-айгъа, жылдан-жылгъа белгилиден белгили болуп  барадыла. Алада жазыучуну асыл бийиклиги эсленеди. Аппасындан, атасындан келген бийиклиги. Халкъыбыз  динни терен билмеген  заманда Узейир тыш къыраллада жашап, окъуп, билим алып, Булунгугъа  къайтхан эди - ёз миллетине жарыкълыкъ саугъаларгъа.

Магомед а малкъар халкъны белгили,  кючлю юристлеринден бири болгъанды. Борис а малкъар эм  битеудуния литератураны  тарыхлары, жерлери  суратланнган  чыгъармачылыгъы  бла байыкъландыргъанды.

Байсыланы Марзият.
Поделиться: