Сукъланырча, юлгюге да алырча

Тау этекледе жашау  къыйын болса да, таулуланы жюреклери  алагъа  тартадыла. Мен хапарын айтырыкъ   Айшаланы Къубадийни жашы Мурат бла  аны юй бийчеси Хочуланы Къалмукъа  чынтты таулула эдиле. Ала узакъ тау элни - Къара-Сууну - жанлары-къанлары бла сюйюп, анда уллу юйюр  да ёсдюргендиле.

Айшалары, Хочулары да  кёчгюнчюлюкге  дери  акъылман Кязимни элинде – Шыкъыда – жашагъандыла. Хочуланы Калмукъа школ жылларында аны назмуларына тынгыларгъа бек сюйгенди, кёбюсюн кёлден билгенди. Алай бла таулу къыз гитчелигинден да  терен билим алыргъа мурат этгенди, анга итиннгенди. Алай къадар анга жаланда алты классны бошаргъа буюргъанды. Кёчгюнчюлюкню къара кюнлери аны жашауун мутхуз этер, азап чекдирир ючюн да  къалмагъандыла. Болсада бек  къыйын кюнлеринде да Къалмукъа Кязимни назмуларын окъургъа заман тапханды, ала анга жашауунда болушлукъ эте, таянчакъ  болгъанлай  да тургъандыла.

Ол кюнлени таулу ана кёп кере эсгериучю эди:  «Ачлыкъ, жаланнгачлыкъ къысхан заманда, баям, адамланы бир бирлерине жан аурутуу, халаллыкълары, жууукъ кёллю болгъанлары болушхандыла   къыйынлыкъланы хорларгъа. Ала къонакъ келмесе ырыслагъандыла, ач, суусап жолоучугъа мангылай жарыкълыкъ бла тюбегендиле. Къоншуда сабийлени эркелете, аланы аш къангаларына олтуртхандыла, ханча, бийча кёрюп  сыйлагъандыла…».

Кёчгюнчюлюкге дери, артда, туугъан жерге къайтханда да, Айшаланы бла Хочуланы юйюрлери къоншуда жашагъандыла. Жаш да, къыз да бир совхозда  ишлегендиле. Ала, бир бирлерин жаратып, къадарларын бир этгендиле. Бирге алтмыш алты жыл жашагъандыла. Жашауларыны ахыр кюнлерине дери да ала бир бирге кёзюнг къара болсун деп сюелмегендиле. Хар заманда юйюрню ариу  адетлери, намысы  юлгюге айтылгъанды.   Къара-Суу элде бу толу юйюрге кёпле сукъланнгандыла. Анга сейир этерча да тюйюлдю: ата бла ана юч жаш бла беш къыз   ёсдюргендиле, аланы хар бирин аягъы юсюне салгъандыла, билим алдыргъандыла, адеп-къылыкъгъа юйретгендиле, юйдегили да этгендиле. Аладан туугъанланы жетишимлерине да къууаннгандыла.

Юйюр тамата кёчгюнчюлюкден къайтхандан сора,  Мечиланы Кязимни атын жюрютген, ызы бла Аттоланы Салих атлы («Коммунизмге жол») колхозда малчылыкъны айнытыугъа уллу къыйын салгъанладан бири болгъанды. Колхозгъа ишге уа ол онтёрт жылында чыкъгъанды. Алгъа  сабанлагъа суу сугъарып тургъанды. Экеуленни орунуна ишлегенди. Он жылында атасы ёлюп, юйюрде жангыз эр киши болуп да ол  къалгъанды. Юч эгечине бла анасына билеклик этгенди. Муратны иш кёллюлюгю, жигерлиги ючюн аны «Сыйлылыкъны Белгиси» орден эмда  «Жигер уруннганы ючюн» майдал бла да саугъалагъандыла, тюрлю-тюрлю грамотала бла да белгилегендиле. Ол урунууну ветераны эди.

Атаны бла ананы бек уллу жетишимлери, саугъалары уа сабийлери эдиле. Аланы  барысыны да бийик педагогика  билимлери барды. Тамата  жашлары Мурадин бусагъатда пенсиядады, туудукъларын ёсдюреди. Мухадин  кёп жылланы Къара-Сууда мектепге директорлукъ этип тургъанды. Аны жашы  Кязим  Нальчикде «Кюн шахар» академияда математикадан окъутады, ол билим берген кёп жашла бла къызла математиканы сайлап, жашауларын андан ары аны бла байламлы этедиле.

Эдуард да билим бериуде кёп ишлегенди. Фазиканы урунуу стажы  къыркъ беш  жылдан иги да атлагъанды, бусагъатда пенсиядады. Раиса да элде химиядан бла биологиядан окъутады. Баш иеси Жаболаны Жабраил бла  сабийле ёсдюреди. Аланы тамата жашлары Жамал Къабарты-Малкъар къырал университетде  математика факультетде  устазды эмда деканны орунбасарыды. Аны кичиси Камал КъМКъУ-ну ингилиз бёлюмюн бошап, аскерде къуллукъ этип, тамата лейтенант чында къайтханды. Бусагъатда Ич ишле министерствода тамата эксперт-криминалистди.

Мариям пенсиядады, Асият элде мектепни ашханасында аш-суу этеди, Маржан да мектепде ишлегенди.  Ол баш иеси  Ёлмезланы Къубадий бла жети сабий ёсдюргенди, туудукъларына къууана жашайды.

Муратны бла Къалмукъаны туудукъларыны бир къаууму Москвада  тутхан жумушларын жетишимли бардырадыла. Сёз ючюн, Зульфия университетни биология факультетин тауусуп, бусагъатда ара шахарда  лабораторияладан биринде ишлейди. Зарема уа КъМКъУ-ну  ингилиз тил бёлюмюн  бошагъанды. Ич ишле органлада къуллукъ этеди.

Туугъанла, туудукъла да ата юйлерине терк-терк келиучюдюле.  Ала келселе,  Муратны бла Къалмукъаны тёппелери кюнча жарыучу эди. Бюгюнлюкде ол жылыуну юйюрню кичи жашы Эдуард сакълайды.  Насыпха, келинле,  киеуле да къайынларына тийишли  асыллы, иш кёллю адамла болуп тюшгендиле да, юйюрню эрттеден келген жашау жорукълары –  халаллыкъ, чомартлыкъ, кеси къыйыны бла баш кечиндириу – сакъланадыла. Анга  абаданла ёсюп келген тёлюню да тюшюндюре барадыла.

Къартла дунияларын алышхан эселе да,  ала салгъан ариу ызны андан ары кырдык басмай турады, от жагъаларыны жылыуу да къурумайды.