Чай ичиуню башхалыгъы

Бизде, тыш къыраллада да не тюрлю азыкъдан сора кёпле чай ичмей къоймайдыла. Ичерге хычыуун болгъандан сора да, аны  саулукъгъа да хайыры барды. Кёп къыраллада аны ичиуде миллет энчиликлени кёргюзтген тюрлю-тюрлю жорукъла да жюрюйдюле.

Чайгъа буз салып ичген адет  биринчи американлыладан чыкъгъанды дейдиле. Болсада аллай чайны Индияда бек эрттеден бери жаратадыла. 1904 жылда жайны исси кезиуюнде Сент-Луисде Битеудуния кёрмючге келгенлеге ичирип башлагъандан сора буз салыннган чай  бютюн кенг белгили бола тебирегенди. Аны былай жарашдырадыла: холодильникде сууутулгъан къара чайны жарымындан асламысын буз бла толтурулгъан узун ёре стаканнга къуядыла эм анга лимонну, апельсинни тёгерек кесип саладыла, анга дугъума чапыракъ да атадыла. Индусла уа лимонну сууун сыгъып да къошадыла.

Шаркъ къыраллада быллай адет жюрюйдю: алгъа пиалагъа бир кесек чай тамдырадыла, ызы бла аны артха - чайникге къуядыла. Алай этсе, аны бети ариу, кеси да татыулу болады.

Къонакъгъа баргъаныгъызда сизге пиаланы жартылай берселе, сейирсинмегиз:  ол алай къызгъанчлыкъдан угъай, келген адамгъа намыс бергенден этиледи. Чайны ашыкъмай, хапар да айта, ичедиле. Бошала баргъаны сайын а юсюне иссисин къошадыла. Чайны пиаланы эрни-бурну бла этип къуйсала уа, къонакъ, энди юйюне кете барса да боллукъ эди деген магъананы тутады.

XVll ёмюрню ортасында, Россейде чай биринчи кере чыкъгъанында, саудюгерчиле аны аламат дарманлыгъы болгъан затныча сатхандыла. Багъасы да анга кёре болгъанды. Багъалы чай кырдыкны аяр муратда бир кере къайнатылгъан чайны юсюне исси суу къуйгъандыла. Артха дери да чай дарманлыгъы болгъаннга саналып тургъан эсе да, аны мардасыз кёп ичсе, хата этерге боллукъду деген оюм жюрюгенди. Россейде чайны экиге -исси суугъа эм чай кырдык атылгъан суугъа-юлешиу адет да ма ол заманда чыкъгъанды. Аланы экисин да башха-башха чайникледе тутхандыла. Сууну иссилей тутар, столну берекетли эмда ариу кёргюзтюр ючюн самоварла чыгъарылгъандыла. Чай ичиу бла байламлы бурунгулу тёреле сакъланнган къыраллада аны бир адырда хазырлап ичедиле.

Малкъарлыланы юсюнден айтханда, ала чайны аслам кёчгюнчюлюкден къайтхандан сора хайырланып башлагъандыла. Анга ала Орта Азияда юйренип, бюгюнлюкде да аланы ашханалары ансыз болмайды.