Тереклери битеу Россейде ёседиле

Таулуланы билимли адамлары кёпдю – аладан бири  Шимал Кавказда таулада эм тау этекледе терек бахчалыкъны илму-излем институтуну  алчы илму ишчиси, эл мюлк илмуланы кандидаты  Ахматланы Пашаны къызы Зулейхады. Къыркъ сегиз жылны ичинде фахмулу  таулу селекционер шапталны, персикни, нектаринни он сортун эм отуз сыйлы тюрлюсюн чыгъаргъанды, жетишимли ишлегени ючюн 2009 эм 2010 жыллада Россейни Эл мюлк министерствосуну алтын майдаллары эм дипломлары бла саугъаланнганды. Зулейха салгъан терек бахчала жаланда бизни республикада, Кавказда  угъай, битеу Россейде да чагъадыла.

Атасы «Заман» газетде ишлегенди

Зулейханы атасы Паша «Заман» газетде корреспондент болуп тургъанды. Артда «Потребсоюзда» отуз юч жыл ишлегенди. Анасы Хаджиланы Халимат а трикотаж цехде бек уста тиширыуладан бири эди, «Нальчикский» совхозда да уруннганды, ол да терек бахчаланы бек сюйген адам эди.

«Жаннетли болсунла, иш кёллюлюк атамдан бла анамдандыла», - дейди Зулейха. Ахматлары алгъын битеу тукъумлары да бирге Къочхарташда жашап болгъандыла, жетмиш юй бар эди анда. Артда аланы Совет власть Быллымгъа кёчюрген эди. Зулейханы анасы Халимат а Огъары Бахсанданды. Халиматны атасы Хаджиланы Аюб революциягъа дери атла тутханды, аланы сатып, Нальчикде экинчи номерли школну аллында уллу юй алгъан эди.

Халкъда жюрюген хапарлагъа кёре, Аюбну атларын Ермолов Англиягъа элтгенди. Таулу халкъны кёчюргенде, Аюбну трюмосун алты адам кючден кётюрюп чыгъаргъан эдиле юйюнден, дейдиле. Агъачдан ишленнген ариу шинтиклерин, столларын а ол  замандагъы къуллукъчула кеслерине алгъандыла. Малкъар халкъны халал къыйыны бла жыйгъан мюлкю, байлыгъы, жарсыугъа, кёп кере чачылгъанды. Ол бюгюн да сезилгенлей турады.

Болсада, шукур, жангыдан къуралгъандыла эллерибиз, терек бахчала да жангыдан салыннгандыла. Таулула жерде ишлей билгенлери бла, малчылыкъ бла кюрешгенлери бла кеслерин сакълагъандыла. Жерге хурмет этиу, аны багъалай билиу – миллет шартды. Аны себепли Зулейха чынтты керти таулу адамды дерге боллукъду.

Зулейханы атасыны, анасыны жанындан да адамлары ишден тоя билмегенледиле, таматалары да, жаш адамлары да. Селекционер да бу ишчи тайпаны ичинде сыйлы адамды. Бюгюнлюкде да институтда иши бла да, акъыл сёзю бла да ариу тилли, билимли, терен акъыллы Зулейха кёплеге болушады.

Жаш алимлени юйретеди

Зулейха кабинетден чыкъмай ишлеген алим тюйюлдю, аны билимини хайырындан Чечен, Ингуш, Шимал Осетия республикалада терек бахчала салыннгандыла, таулу  алимни излей къоншу республикаладан къуллукъчула келгенлери аны бийик усталыгъына шагъатлыкъ этеди. Россейни илмусуну сыйлы къуллукъчусу, эл мюлк илмуланы доктору Ирина Драгавцева: «Зулейха Пашаевна бла тюбешиулени аны коллегалары, сохталары да не заманда да сакълагъанлай турадыла», - дегенди.

Зулейха ишлеген  институтунда 1976 – 1981 жыллада жаш алимлени советине, он жылны уа (1993-2003) аспирантурагъа  башчылыкъ этгенди. Ол кезиуде аспирантураны бошагъан жюз адамдан алтмышы кандидат диссертацияларын къоруулагъандыла. Аны башчылыгъында жети аспирант кандидатла болгъандыла, алты дипломник а вузну жетишимли бошагъандыла.

Ахматланы къызы жюз бла элли илму иш, беш монография жазгъанды. Ызындан барлыкъ жаш адамлагъа болушалгъанына къууанады. «Жер башында чакъгъан терек бахчаладан ариу не зат барды? Мен Кавказда адам къолу тиймеген, бош тургъан, атылгъан жерле болмаз ючюн, къолумдан келгенни этгенме», - дейди алим. Аны «Ахмат шаптал» сорту, «Нальчикский» нектарини, «Алтын», «Земфира», «Надия» эм башха персиклери къайда да ёседиле.

Селекционер айтханнга кёре, бусагъатда адам экологияны бузуп барады, жер башында табийгъат болумла тюрленедиле, аны хатасындан терекле чагъа келгенде, копалчыкълары ёлюп къаладыла. Селекционерле жангы болумлагъа кёре жангы сортла чыгъарып, терек бахчаланы сакълайдыла.

Эл мюлк илмуланы доктору, Россейни агропромышленный комплексини сыйлы ишчиси Баккуланы Жамал: «Зулейха къышны сууукъ кезиулерине чыдарча персик сортла чыгъаргъанды. Ала бла, жаланда Россейде угъай, Испанияда физиологияны институтуну ишчилери да хайырланадыла. Дагъыда алим шапталгъа аслам эс бурады. Къабарты-Малкъарны Чегем районунда «Родина» мюлкде  Зулейханы шапталын отуз гектаргъа салгъандыла. Дагъыда Терк, Май, Элбрус районлада алимни сортлары жюз бла жетмиш гектарда ёседиле», - дегенди.

Жерлени болумларын тюрлендиргенди

Таулу алим Ингушетияда да жетишимли уруннганды. Ингушетияда эл мюлк министрни алгъыннгы орунбасары, эл мюлк  илмуланы кандидаты, «Садовод» предприятияны директору  Ахмет Цороев: «Бизде терек бахчачылыкъны айнытыргъа кюрешген къыйын кезиуюбюзде Зулейха Пашаевна  болушханды. Сау болсун, бек ыразыбыз таулу алимге.

Ингушетияда жер бек азды, Зулейха Пашаевна алгъын хайырланылмагъан тау жерледе - «Садовод» эм «Прогресс» мюлкледе  эки жюз гектаргъа терек бахчала салдыргъанды, ала бюгюнлюкде иги файда тюшюредиле», - дегенди.

Бизни алимибиз къатышып, Ингушетияда семинарла, кенгешле бардырылгъандыла. Андан сора да, Ингушетияны илму-излем институтуна Зулейха Пашаевна методика эм методология жаны бла да къолундан келгенни аямагъанды. 

Врач болургъа аздан къалгъан эди…

Зулейха Пашаевна медицина факультетде билим алыргъа сюе эди, алай конкурсдан ётмегенди. Аны ючюн университетни биология факультетинде окъугъанды. Ким билсин, медицинада, эл мюлкдеча, бийик жетишимлери боллукъму эдиле.

«Биз табийгъатны сакъларгъа керекбиз. Жерди ашыбызны, сууубузну да берген. Тёгерегибизде ариулукъну эслеп, жашайыкъ. Биздеча, хар зат да ёсген жерде жашагъан – насыпды. Илмуну жорукъларын истемей ишлегенле уллу заран келтиредиле. Кёресиз да, тереклеге бусагъатда мардасыз дарман сепгенлени хаталарындан бал чибинле къырылып барадыла. Экосистемала бузулсала, адам да жашау эталлыкъ тюйюлдю. Тауларыбызны, сууларыбызны, жерибизни тазалыкъларын сакълап, тап хайырланыргъа борчлубуз», - дейди Зулейха Пашаевна.

«Заман» газетни редакциясы  да Ахматланы Зулейхагъа жангы жетишимле тежейди. Чакъсынла терек бахчала таулада!

Байсыланы Марзият.
Поделиться: