Календарь событий

Великобританияны  университетлерини алимлери кеслери ыразылыкълары бла тинтиулеге къатышхан эки минг адамдан соруп, бусагъатдагъыланы кёбюсю душ тюбюнде жууунуп чыгъаргъа сюйгенлерин чертгендиле. Алгъын заманда юйреннген ыз  бла бара, толгъан ваннагъа ондан бири  кирип жатады.

Кёчгюнчюлюкден сора Орта Азияда, ол санда Къазахстанда да, иги кесек таулу юйюр къалгъанды. Бюгюнлюкде аланы туугъан-туудукълары бу къыралны жамауат жашаууна тири къатышадыла, кеслерини, миллетибизни атын да игилик бла айтдырадыла.

Мисирланы Исхакъ  (Чыпчыкъ) бла Таукенланы Айшат къыйын ёмюрде  жети сабий ёсдюргендиле: Инал, Иналукъ, Билял, Мутай, Хадижат (Къажау), Фатимат (Хорасан) эм Саният. Жашланы бири - Иналукъ къаядан кетип  ауушханды. Инал а 1942  жылда ноябрьде Саутуда ёлтюрюлгенди. Билял бла Мутай Уллу Ата журт урушда жоюлгъандыла.  

Къарачайлыла бла малкъарлыла сютден кёп тюрлю ашла этгендиле. Сют промышленностьну инженер технологу Мисирланы Хасан аладан бирини –айранны, тюзюрек айтханда уа, гыпы айранны ким этгенини, шёндюледе аны сау дунияда не ат бла билгенлерини юсюнден хапарлагъанды бизге.

Адетле, тёреле заманнга кёре тюрленирге боламыдыла? Огъесе угъаймы? Жашау кёргюзтеди: хар зат да тюрленеди бу дунияда. Болсада, жангы жашауда сакъларча кёп затла бардыла. Ала бизни ата–бабаларыбыз бла байламлыгъыбыздыла. Келлик тёлюлеге берлик ниет хазнабыздыла.

Бизни къыралда жыл сайын жууаладан (грибледен) минг чакълы бир адам ууланады. Андан ёлюп кетгенлени саны уа отузгъа жетеди.

Бахсан ауузунда таулада бла заманлада тас болгъан дорбунну талай жыл мындан алгъа жер-жерли жолоучула кёрген эдиле. Аны ызындан тёрт жылда уа республикадан спелеологла бла краеведле, тышындан алимле да аны тинтип кюрешгендиле. Алгъаракълада уа аны кеси кёзюм бла кёрюрге насып манга да тюшгенди, дейди, белгисиз дорбунну юсюнден хапарын башлай, Орус география обществону келечиси, краевед Мокъаланы Тенгиз.

Халкъ тепсеуле бла байламлы циклны андан ары бардыра, бу жол «Хардар» деген тепсеуню юсюнден айтайыкъ. Къудайланы Мухтар да кеси заманында къарачай-малкъар тепсеулеге жоралап хазырлагъан ишлеринде аны юсюнден тынгылы жазгъанды. «Хардар» алтын жюнлю къочхарны сыфатында болгъанды, дейдиле. Андан биринчи баразнаны байрамында –  сабан тойда –  иги тирлик тилегендиле. Ол жаз башында болгъан жумушду. Тамата, боза аякъны алып, Хардаргъа айланып сёлешгенди, андан бай тирлик тилегенгди.

Къабарты-Малкъарда айны ахырына дери кёк отлукъну хайырланнган абонентлеге хакъсыз эсеплеген приборла (счётчикле) саллыкъдыла.

Ала кеч тюбеген эдиле. Ёмюрледе, заманлада ажашып. Алай жюрек жюрекди. Анга заман да, айырылыу да, дуния алышыу да жокъду. Не сюеди, не сюймейди. Ауазын эшитгенлей, ангылады ол кёп жылланы излеп айланнган насыбын тапханын. Алай ол насыпмы эди, кючюнг-къарыуунг, онгунг да – жашауунг де да къой, артда къалгъанда?  

Арт кезиуде ана тиллени окъутуу бла байламлы даулашла кёпден-кёп чыгъа барадыла. Жаш тёлю, бютюнда шахарда жашагъанла, ана тиллеринде къыйналып сёлешгенлери эсленмей къалмайды. Сёзсюз, сабий тилине юйюрюнде юйренирге керекди, алай школну да бу ишде магъанасы уллуду. Былайда мектепледе башланнган класслада битеу предметлени ана тилледе окъутургъа керекди дегенле да бардыла. Алай ол тюзмюдю? Биз аны юсюнден оюмларын башха-башха жерледе жашагъан адамладан соргъанбыз.

Эфендиланы Василийни къызы Лейля Санкт-Петербургда Киров атлы Аскер-медицина академияны Офтальмологиядан бёлюмюнде ординатураны ётеди. Кёз врачланы хазырлауда бу учреждение Россейде биринчи, битеу дунияда уа экинчи жерни алады. Ары дери жаш специалист Къабарты-Малкъар къырал университетни Медицина факультетин, аны ызындан а Ставрополь шахарда интернатураны жетишимли бошагъанды. Бюгюн ол бизни ушакъ нёгерибизди.

«Къоркъуусузлу эмда качестволу автомобиль жолла» деген миллет проектни чеклеринде Къабарты-Малкъарда жолланы жангыртыу ишле андан ары бардырыладыла. Жер-жерледе не мадар этилгенине жамауат эм башха организацияланы келечилери да кёз-къулакъ боладыла.

«Спорт-экспрессни» корреспонденти Гоша Чернов Тайваньда «Тайнань Сити» команданы къоруулаучусу Зумакъулланы  Алим бла Азияда футболну, ары къалай тюшгенини, тайванчыланы жашауларыны эмда келир заманнга муратларыны юслеринден ушакъ бардыргъанды. Бюгюн а «Заманны» окъуучуларын аны бла шагъырей этерге сюебиз.

Къабарты-Малкъарны Эл мюлк министерствосундан билдиргенлерича, бюгюнлюкде мирзеуню 35 минг гектарда уруп бошагъандыла. Былтыр бу заман бла тенглешдиргенде, ол 20 процентге кёпдю. Тирликни кёплюгюню юсюнден айтханда, ол, буруннгу жылдача, бир гектардан 32 центнер чыгъады.